εκκλησία

Με την επικράτηση του Χριστιανισμού οι Παξινοί έπαψαν να πιστεύουν στους αρχαίους θεούς και οι ναοί μετατράπηκαν σε εκκλησίες. Σύμφωνα με την παράδοση, τη νέα θρησκεία διαδώσανε στους Παξούς οι μαθητές του Απόστολου Παύλου, Γάιος και Κρίσπος, από τον πρώτο κιόλας αιώνα, γι' αυτό η εκκλησία του νησιού θεωρείται Αποστολική. Ο Γάιος, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, έζησε, πέθανε και τάφηκε στην παραλία του οικισμού, που φέρνει μέχρι σήμερα το όνομά του. Στον τάφο του θεμελιώθηκε αργότερα o ναός των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Ο Κρίσπος μετά από σύντομη παραμονή αναχώρησε.

Οι πρώτες εκκλησίες, πρωτοχριστιανικές, είναι η Αγία Μαρίνα στο Πόρτο του Οζιά, ο 'Αγιος Στέφανος στον κάμπο της Κόρης στον Οζιά (και οι δύο ερειπωμένες) και οι 'Αγιοι Ανάργυροι στο Γάιο. Είναι και οι τρεις τρίκλιτες βασιλικές. Πρωτοχριστιανική σταυροπηγική είναι η Παναγία στο νησάκι. 'Ολες τους είναι χτισμένες πάνω σε ερείπια αρχαίων ναών. Η διοίκηση της εκκλησίας των Παξών, από το 1386 που τους κατέλαβαν οι Ενετοί μέχρι το 1797, γινόταν από το Μεγάλο Πρωτοπαπά της Κέρκυρας, που είχε επιτηρητή στο νησί ιερές με τον τίτλο του Πρωτοπαπά Παξών.

Το σύνταγμα του 1817 της Αγγλικής Προστασίας πρόβλεπε σε κάθε νησί επίσκοπο. Το 1824 με τη σύμφωνη γνώμη του Παξινού λαού τοποθετείται στον Επισκοπικό θρόνο και παραμένει μέχρι το1847, που πέθανε, ο πρώην Παραμυθιάς Χρύσανθος Κεφαλάς. Το1850 εκλέγεται ο Διονύσιος Μουρίκης. Με το θάνατό του το 1871 καταργήθηκε ο επισκοπικός θρόνος. Η εκκλησία επανέρχεται στη δικαιοδοσία του Μητροπολίτη Κερκύρας και εκπρόσωπό της έχει τον Αρχιερατικό Επίτροπο. Στο νησί ακολουθείται το Ορθόδοξο Ανατολικό δόγμα. Συνολικά υπάρχουν 64 εκκλησίες.

ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ

Βρίσκεται στο Γάη. Χτίστηκε πάνω στον τάφο του Αποστόλου Γαΐου, όπως λεει η παράδοση. O τάφος του θεωρείται ότι είναι πίσω από την Αγία τράπεζα και οι παλιότεροι συνήθιζαν να παίρνουν χώμα, που ανακατεύοντάς το με νερό το έπιναν, γιατί πίστευαν πως τους έκανε άτρωτους από τα δαγκώματα των φιδιών. Αναφέρεται στον κατάλογο των εκκλησιών του 1686. Ανήκε στις οικογένειες Τράνακα και Γούλιου. Ανακαινίστηκε το 1858.

Το υπέροχο καμπαναριό της χτίστηκε το1860. Το τέμπλο και τα δεσποτικά αγιογραφήθηκαν το 1714 από τους Γιαννιώτες Αντώνη Νομικό και Νικόλαο Χωραφά. Η Ουρανία είναι έργο του Επτανήσιου ζωγράφου Γαζή. Εικονίζει τη σκηνή που ο Σίμωνας ο Κυρηναίος οδηγείται στο Γολγοθά να σταυρωθεί. Είναι αντίγραφο του Ραφαήλ. Το πρωτότυπο βρίσκεται στο μουσείο Πράδο της Μαδρίτης. 'Εργα του Γαζή είναι και οι 4 Ευαγγελιστές.

Ο ναός ξαναεπισκευάζεται το 1963. Δυστυχώς όμως καταστρέφονται τοιχογραφίες πίσω από τα δεσποτικά, που απεικόνιζαν τους Αποστόλους Γάιο και Κρίσπο. Στο εσωτερικό του Ναού βρίσκονται θαμμένοι πολλοί επιφανείς Παξινοί και ευεργέτες των Παξών, όπως ο Φωκίων Καρούσος, η Αντωνία Καρούσου το γένος Μαρτινέγκω, η Αντωνία Μπογδάνου - Καρούσου, ο καπετάν Τόμας Βελλιανίτης κ.α. Από το 1985 καθιερώθηκε λιτανεία της εικόνας του Απόστολου Γαΐου, από το Δεσπότη Κέρκυρας Τιμόθεο, στις 29 Ιουνίου. Τη λιτάνευση ακολουθούν φιλαρμονικές από την Κέρκυρα. Εκτενή μελέτη για τους Αγίους Αποστόλους δημοσίευσε στην Ηχώ των Παξών ο δάσκαλος Δημήτρης Κόνταρης.

ΑΝΑΛΗΨΗ

Μικρή εκκλησία στο κέντρο της ομώνυμης πλατείας του Γάη. 'Αλλοτε αποτελούσε ξεχωριστή νησίδα, που σιγά σιγά με επιχώσεις, φυσικές και τεχνικές, πήρε τη σημερινή της μορφή στις αρχές του1800. Ανακαινίστηκε το 1737. Υπήρξε Μητρόπολη για πολλά χρόνια και μέχρι το 1916. Το καμπαναριό της χτίστηκε μετά το 1847. Στη δεξιά της πλευρά εξωτερικά έχει ένθετο, πάνω από την πόρτα, ρωμαϊκό ρολόι. Σε χάρτη που βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Παξών, φαίνεται η λοτζία (καμάρα), που δηλώνει ότι πρέπει να προϋπήρχε άλλο κτίσμα, πιθανότατα ναός ή σύνδεση της νησίδας με γέφυρα.

Το 1848 έλαβε χώρα η εκλογή του Επίσκοπου Διονύσιου μέσα σ' αυτή την εκκλησία. Tο 1982 παθαίνει μεγάλες ζημιές από τα νερά του χειμάρρου, που πέρασαν μέσα από την εκκλησία. Επισκευάστηκε και τοποθετήθηκε νέο τέμπλο. Πολλές από τις εικόνες καταστραφήκανε και οι υπόλοιπες στάλθηκαν στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στα Γιάννενα για επισκευή και συντήρηση.

ΥΠΑΠΑΝΤΗ

Μοναδική σε μεγαλοπρέπεια και ομορφιά. Μονάκριβη δίτρουλη στα Επτάνησα. Αναφέρεται ότι χτίστηκε το 1601 από τα αδέλφια Αδάμ και Βασίλειο Σαν Ιππόλυτο και τις σπουδαιότερες οικογένειες του νησιού. Βρίσκεται στο χωριό Γραμματικέικα της Λάκκας. Η παράδοση την θέλει χτισμένη στο σημείο που καταλήγει υπόγεια η γράβα (σπηλιά) της Υπαπαντής, στο δυτικό μέρος του νησιού. Η θαυματουργή εικόνα λέγεται ότι βρέθηκε κρυμμένη στο ένα από τα 4 πηγάδια, που υπάρχουν στο χείμαρρο που περνά κάτω από την εκκλησία. Ερείπια δίπλα από την εκκλησία δηλώνουν ύπαρξη μοναστηριού. Το καμπαναριό της χτίστηκε το 1772 από ντόπιους τεχνίτες. Είναι έργο τέχνης και άξιο θαυμασμού. Το τέμπλο της κατασκευάστηκε από τον Ευάγγελο Κάλλο το 1909.

Το 1818 έγινε έδρα του επισκόπου. Εδώ φυλάγονται τα άμφια και το εγκόλπιο του δεσπότη Χρύσανθου, τα οποία ανήκουν στο Δήμο με επίσημο συμβόλαιο. Η ασημένια εικόνα της λιτανεύεται τη Δευτέρα του Πάσχα και πηγαίνει στη Λάκκα, όπου παραμένει ως την Παρασκευή της Ζωοδόχου οπότε πηγαίνει στο Λογγό στην εκκλησία της Ζωοδόχου και την Κυριακή στον Αη Νικόλα για μια βδομάδα. Από εκεί μέσω Φουντάνας και Μαγαζιών επιστρέφει στη θέση της.

ΠΑΝΑΓΙΑ

Χτισμένη πάνω στο ομώνυμο νησάκι, μπροστά από τη νησίδα του Αγίου Νικολάου στο Γάη. Είναι μοναστήρι και ανήκε στην οικογένεια των Βελλιανιτών. Τώρα είναι Ιερό Προσκύνημα. Οι Βελλιανίτες ήρθαν από το χωριό Βέλλιανη της Ηπείρου κατά τον 16οαιώνα. Μαζί τους έφεραν την εικόνα της Παναγίας, που την τοποθέτησαν πρώτα στnv εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Αργότερα αγόρασαν το νησί και πάνω στα ερείπια πρωτοχριστιανικής σταυροπηγικής εκκλησίας και αρχαίου ναού, χτίστηκε η νέα, κρατώντας πολλά στοιχεία από την αρχιτεκτονική της προηγούμενης. Στον κατάλογο των εκκλησιών του 1686 αναφέρεται παλιά και χαλασμένη. 'Εγινε μοναστήρι και περιβάλλεται από ένα ψηλό, ασπρισμένο μαντρότοιχο, σε κυκλικό σχήμα και η είσοδός του είναι ενσωματωμένη με το καμπαναριό. Το 1720 έγινε κοινόβιο με 10 μοναχούς. Γύρω στo 1850 μετατρέπεται σε γυναικείο και παραμένει έτσι ως το1935. Τώρα δεν έχει πια μοναχές.

Δίπλα στη μονή υπάρχει θολωτή δεξαμενή νερού. Μπροστά από το Ιερό ορθώνεται ο Φάρος, που χτίστηκε το 1825 περίπου. Από το1776 όμως οι μοναχοί άναβαν φανάρι, για να κρατούν τα καράβια μακριά. Ο νέος φάρος είναι πάνω σε αρχαίο πύργο (φρυκτωρία;). Στο προαύλιο υπάρχουν τα μαγειρεία και η τραπεζαρία, που μαγειρεύεται και προσφέρεται στις 15 Αυγούστου, που γιορτάζει το μοναστήρι, δωρεάν ζωμός και Βοδινό κρέας, στα γραφικά "κανταρέλια" (εμαγιέ βαθιά πιάτα, παλιότερα πήλινα). Αναφορά στo πανηγύρι γίνεται το 1817 από τον Ιερομόναχο Ιγνάτιο Βελλιανίτη (Ι.Α.Π. Συμβ. Κ. Μπογδάνος Β 14 σελ. 35).

Χιλιάδες είναι οι προσκυνητές, που προσελκύει το μοναστήρι στις14 Αυγούστου στον κατανυκτικότατο Εσπερινό και στις 15 Αυγούστου, όπου στις 9:30 το πρωί βγαίνει ο Επιτάφιος της Παναγίας, που περιφέρεται γύρω από τον εξωτερικό τοίχο του μοναστηριού. Με την επιστροφή του Επιταφίου αρχίζει η διανομή του ζωμού και του βοδινού κάτω από τις πέργολες, δεξιά της εισόδου. Δεξιά και αριστερά από το βοτσαλόστρωτο δρομάκι, που οδηγεί από την αυλόπορτα στην εκκλησία, υπάρχουν οι εξωτερικοί τοίχοι (προσόψεις) τωv παλιών κελιών του μοναστηριού. Τώρα το μοναστήρι είναι συνεχόμενο με την εκκλησία.

Η εικόνα της Παναγίας, που παρουσιάζει την Κοίμησή της, βρίσκεται σε ειδικό κελί δίπλα από το 'Αγιο Βήμα και είναι αυτή που έφεραν από τη Βέλλιανη. Στο ίδιο κελί, σε ειδικό θρόνο, υπάρχει και η νεώτερη εικόνα της Παναγίας με το Χριστό στην αγκαλιά, που λιτανεύεται κάθε Δευτέρα του Πάσχα στους Παξούς. Παραμένει για 21 μέρες στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στα Βελλιανιτάτικα Γαΐου, που είναι μετόχι της και κάθε βράδυ γίνεται κατανυκτική παράκληση

αρχιτεκτονική

Οι Παξινοί, σαν το θεό, που έφτιαξε με τον πηλό ζωή, πήραν την πέτρα και τη ζύμωσαν στα χέρια τους, δίνοντάς της το προνόμιο να μιλάει στους αιώνες. Το μόνο σε αφθονία υλικό, που έβγαζαν μέσα από τα αμέτρητα λατομεία (κάβες) την πέτρα, τη σμίλεψαν με μόχθο και μεράκι γεμίζοντας το νησί αριστουργήματα αρχιτεκτονικής: στέρνες, πηγάδια, σπίτια, καμπαναριά, μύλους, εργαλεία, σκεύη, πεζούλες (βαθμίδες στις ελιές) κ.ά.

Στα Παξινά σπίτια χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ο μόντζος (εξώστης με πέτρινη σκάλα, πλακόστρωτος, με πέτρινες κολώνες και περιτοίχισμα, με σκεπή) ξεχυτή ή όχι, η δύχυτη σκεπή, η συγκολλητή κουζίνα με χαμηλότερη σκεπή και το ορθογώνιο σχήμα. Στα χρώματα επικρατεί ο ασβέστης, το κόκκινο και κίτρινο της γης. Υπάρχουν άφθονα παράθυρα, για να μπαίνει φως και ήλιος. Τα ισόγεια είναι στρωμένα με ντόπιες ορθογώνιες πλάκες. Οι εκκλησίες του νησιού έχουν την ίδια αρχιτεκτονική σε γενικές γραμμές (πλην της Υπαπαντής). Είναι ρυθμού Βασιλικής.

Ιδιαίτερη αναφορά χρειάζεται για τα τέμπλα των Αγίων Αποστόλων Γαΐου (1860), Βλαχέραινας (1801), Ταξιαρχών στα Μαγαζιά και Αγίων Αποστόλων στα Μποϊκάτικα. Μνημεία τέχνης και τα καμπαναριά Υπαπαντής (1774), του Αγίου Χαραλάμπους (1875 - 1900), Βλαχέραινας στη Φουντάνα (1772), Αγίων Αποστόλων Γαΐου (1860) και Ανάληψης Γαΐου.

Χαρακτηριστική είναι η μορφή των Ανεμόμυλων του νησιού. 'Εργο αξιοθαύμαστο η πέτρινη σκάλα του Φάρου των Αντιπάξων, τα πηγάδια, οι στέρνες και η μεγάλη ποικιλία καμινάδων. Τα λιθάρια, τα κατωλίθαρα, οι πύλες (δοχεία λαδιού), οι ποτίστρες, τα γουδιά, τα πλυσταριά είναι ένα μέρος από τα αντικείμενα, που φτιάχτηκαν στο χέρι από τους Παξινούς πετράδες.

ανεμόμυλοι

Στις κορυφές των λόφων διακρίνει κανείς τ' απομεινάρια των άλλοτε ψηλών κι αγέρωχων ανεμόμυλων. Η ιστορία τους ξεκινά τρεις αιώνες πριν. Παλιότερος είναι o Παληόμυλος του Βελλιανίτη, περίπου το 1700. Γύρω στο 1780 χτίστηκε ο μύλος του Λεσιανίτη. Το 1818 το Δημοτικό Συμβούλιο κρίνει απαραίτητη την ανέγερση επιπλέον ανεμόμυλων. 'Ηδη υπάρχουν στη Λάκκα, στον Αη Νικόλα κ.α.

Το 1885 δουλεύουν 4 με άλογα, υπάρχουν όμως 7 σε λειτουργία. Το 1905 λειτουργεί μόνο αυτός του Λογγού. Πάνω από 16 είναι οι γνωστοί μας Ανεμόμυλοι, αρκετοί απ' αυτούς σε πολύ καλή κατάσταση. Από το Υπουργείο Πολιτισμού έχουν κηρυχθεί διατηρητέοι και προστατεύονται από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων. Οι σπουδαιότεροι είναι: του Κουβαλιά στον Αη Νικόλα, του Λεσιανίατη στο Μουσμούλι, του Παπα-Σωκράτη, της Καστανίδας, o Παληόμυλος στη Λάκκα, ο Κούερας και τ' Ανεμογιάννη στο Λογγό.

Σχεδόν κάθε σπιτικό είχε και το χερόμυλό τoυ. Δυο κυκλικές πλάκες (πανωλίθι και κατωλίθι) τον αποτελούσαν, που η επάνω στερεωνόταν στον άξονα που είχε στο κέντρο της η κάτω, γύρω από τον οποίο περιστρεφόταν με τη βοήθεία μιας χειρολαβής. Στο κέντρο έριχναν το καλαμπόκι ή το σιτάρι, που όταν τριβόταν έβγαινε από τις άκρες των περιστρεφόμενων πλακών. Οι χειρόμυλοι αποδείχτηκαν ιδιαίτερα χρήσιμοι κατά τη διάρκεια της Κατοχής, για την παρασκευή αλευριού, που έφερναν λαθραία από την 'Ηπειρο, ανταλλάζοντας λάδι με σιτάρι ή καλαμπόκι που ήταν απαραίτητο για να γίνει το ψωμί.

πηγάδια-στέρνες

Το θέμα της λειψυδρίας ήταν από παλιά έντονο στους Παξούς. H ίδια η γεωλογική τους υπόσταση (ασβεστολιθικό υπέδαφος) αποκλείει την ύπαρξη υπογείων νερών σε ποσότητα ικανοποιητική και μάλιστα ποσίμων. Οι πρώτοι κάτοικοι των Παξών προσπάθησαν να σμιλέψουν το βράχο και να φτιάξουν τις πρώτες πελεκητές στέρνες, οι οποίες με τεχνικά αυλάκια σκαλισμένα στην πέτρα, γέμιζαν από το νερό της βροχής. Εκμεταλλεύτηκαν τις αναβρυτσάδες (νερά που μετά από βροχή τρέχουν από ορισμένα σημεία για αρκετές μέρες) γεμίζοντας στέρνες που έφτιαξαν δίπλα τους και κατασκεύασαν πηγάδια, που τους τροφοδοτούσαν με υφάλμυρο νερό και μικρές ποσότητες γλυκού.

Στη συνέχεια με την αύξηση του πληθυσμού, η ανάγκη του νερού ήταν ακόμα πιο επιτακτική και απαραίτητα. Επί Ενετοκρατίας η ύδρευση γινόταν από τα πηγάδια και τις γλύφες. Επί Γαλλικής και Αγγλικής κυριαρχίας άρχισαν να χτίζονται οι πρώτες στέρνες. Οι σπουδαιότερες πελεκητές στέρνες βρίσκονται στα Πλακωτά, στου Στέφου και στην Ελεούσα στην περιοχή Γαΐου, στη θέση Μπουλούκου στα Μποϊκάτικα των Μαγαζιών και στα Αργυράτικα της Λάκκας. Τα πιο γνωστά πηγάδια γλύφες είναι: στο Γάη του Μάρκου, του Ζερμπά, της Αγίας Μαρίνας, το Βαθύ, στην Κακή Λαγκάδα, στο Λογγό στο λιβάδι και η Mυρτιά (προ του 1700) και του Μοθωνιού στη Λάκκα.

'Οσον αφορά τις στέρνες που χτίστηκαν αργότερα, ιδιαίτερα επί Προστασίας, είναι πραγματικά έργα τέχνης, μνημεία αρχιτεκτονικής και προστατεύονται από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Η στέρνα των Αγίων Αναργύρων Γαΐου άρχισε να χτίζεται το 1809. 'Εχει χωρητικότητα 350 κ.μ. και συλλέγει το νερό από μια μεγάλη πλακόστρωτη επιφάνεια. Το σχέδιό της είναι κυκλικό.

Των Αγίων Αποστόλων στο Γάη είναι η μεγαλύτερη στην περιοχή και δεύτερη στο νησί, 600 κ.μ. Δύο σκάλες, η πρώτη με 20 σκαλιά και μετά από ένα πλάτεμα η δεύτερη με 15, οδηγούν σε ένα νέο πλάτεμα, που δεξιά και αριστερά του ξεκινούν δύο νέες με 9 σκαλιά καθεμιά, για να καταλήξουν σ' ένα παραλληλόγραμμο πλακόστρωτο. Εδώ υπάρχουν δύο μεγάλα στρογγυλά στόμια. Γύρω έχει κολώνες με πυραμιδοειδή κιονόκρανα. 'Αρχισε να χτίζεται το 1825 και τελείωσε το 1837. Συμπληρωματικά έργα έγιναν το 1851.

Του Μαντρόπουλου λίγο πιο έξω από τον οικισμό, δίπλα από τον περιφερειακό δρόμο, είναι στρογγυλή με πέτρινη περίφραξη, κλιμακωτή είσοδο με δύο κολώνες, που έχουν επιγραφές στα Ελληνικά και Αγγλικά, προς τιμήν του τοποτηρητή Thomas Galloway 1832. Μαζεύει το νερό της από αναβρυτσάδα (υπόγεια).

Η στέρνα η Ελληνικιά στα Φαναριωτάτικα Γαΐου, σε υπέροχη θέση, πάνω από το γκρεμό, με φανταστική θέα. Στρογγυλή, πλακόστρωτη, φέρει επιγραφές ότι ανακαινίστηκε το 1837. Χτίστηκε πάνω σε λαξευμένη στο βράχο κοιλότητα από την αρχαιότητα.

Το Ματέρι στον Οζιά. Λιθόστρωτη δεξαμενή με τετράγωνο στόμιο και πηγάδι με καλό νερό ακόμη και το καλοκαίρι. Η στέρνα στο Μαλέθωνα στη Βόντζα. Δίπλα από το Βαθύ (πηγάδι), με τετράγωνο σχήμα. Τροφοδοτείται με αναβρυτσάδα.

Ο Μάντουκας στον Οζιά. Πλακόστρωτη, πεταλοειδής, με τετράγωνο στόμιο.

Του Καλοήρη στους Αντιπάξους. Φυσικό τρεχούμενο νερό σε μικρή ποσότητα, καταλήγει κοντά στη θάλασσα. Εκεί οι 'Αγγλοι έφτιαξαν δεξαμενή συγκέντρωσης με δύο θόλους και επίπεδη οροφή από πλάκες. 'Εχει δύο ανοίγματα, για να παίρνουν νερό. Φτιάχτηκε το 1835 επί αρμοστείας λόρδου Νούγεντ (1832-1835).

Η στέρνα της Κουτρουλής στα Μαγαζιά.

Ο Ερημίτης στα Μαγαζιά. Πηγή που τροφοδοτείται από το βουνό και γεμίζει τετράγωνη δεξαμενή, που στο πάνω μέρος της φέρει δύο μεγάλα τόξα. Το νερό που περισσεύει καταλήγει στη θάλασσα. Εργασίες έγιναν επί 'Αγγλων.

Η στέρνα του κάμπου, του Βαλσαμή, στη Λάκκα. Χτίστηκε το 1862 από τους 'Αγγλους.

Η στέρνα στις Πιαλούχες και του Βάτου στη Λάκκα.

Ο Τζίλιος στο Λογγό. Η μεγαλύτερη του νησιού, χωράει 2.000 κυβικά μέτρα. Πλακόστρωτη με δύο πυραμιδοειδή κιονόκρανα. Χτίστηκε το 1837 από τους 'Αγγλους.

Η στέρνα στα Βλαχοπουλάτικα, του Μαλέθωνα και της Φουντάνας είναι νεώτερες, μεταξύ των ετών 1885-1935.

Χαρακτηριστικά σε όλες είναι τα λούκια, που έχουν σχηματιστεί από το τράβηγμα του σχοινιού, για να ανέβει ο γεμάτος κουβάς, πάνω στα πέτρινα χεροστόμια. Ρυτίδες θαρρείς, που σκάφτηκαν φυσιολογικά στο διάβα του χρόνου.

ελληνόσπιτα

Στην Καστανίδα, σ' ένα τοπίο παρθένο και δυσκολοπρόσιτο, σκαρφαλωμένα στo γκρεμό, πάνω από τη θάλασσα των δυτικών ακτών κι ανάμεσα στην πανδαισία του πράσινου κουρνιασμένα βρίσκονται τα Ελληνόσπιτα. Από την ονομασία τους και μόνο δηλώνεται ότι πιθανότατα είναι κατασκεύασμα των Ελλήνων, δηλ. των κατοίκων του νησιού πριν την κατάκτησή τους από τους Ρωμαίους. Σ' ένα φρύδι του γκρεμού, που ελέγχει την είσοδο στη γράβα (σπηλιά) της Υπαπαντής, έχοντας το πέλαγος απλωμένο μπροστά τους, έκτισαν αυτό το ιδιόρρυθμο οικοδόμημα.

Είναι μακρόστενο, όπως το μπαλκόνι που σχηματίζει o βράχος, με φυσική σκεπή τον ίδιο, που με οξεία γωνία το σκεπάζει. H πρόσοψή του, από τη θάλασσα, χτισμένη με πλάκες ενωμένες μ' ένα είδος κονιάματος, έχει κλίση ώστε ανεβαίνοντας λοξά συναντά το βράχο, δημιουργώντας καμάρα μακρόστενη. Σώζονται ακόμη δύο πολεμίστρες από την πλευρά της θάλασσας. Η είσοδός του είναι στο τέρμα του μονοπατιού και πάνω της ακριβώς υπάρχει υπερυψωμένη γουαρδιόλα (παρατηρητήριο). Ακριβώς απέναντί της, στο τέρμα του οικοδομήματος, υπάρχει άλλη πόρτα, που οδηγεί σε αδιέξοδο. Εικάζεται ότι φτιάχτηκαν τους Ομηρικούς χρόνους.

'Αλλη εκδοχή είναι ότι χρησιμοποιήθηκαν σαν ασκηταριά τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους. Το σίγουρο είναι ότι αποτέλεσαν καταφύγιο των κατοίκων της περιοχής στις εκδρομές των πειρατών. Η πρόσβαση σήμερα είναι σχεδόν αδύνατη, λόγω της επικινδυνότητας του μονοπατιού, που σε αρκετά σημεία έχει χαθεί μέσα στη βλάστηση.

ήθη- έθιμα

Από το μακρινό παρελθόν ξεκινούν οι ρίζες πολλών από τα ήθη και έθιμα, που επικράτησαν και με την πάροδο του χρόνου εμπλουτίστηκαν ή διαφοροποιήθηκαν, στους Παξούς. 'Αλλα διατηρούνται με έντονο τρόπο και τακτή αλληλουχία (σε ετήσια Βάση), άλλα σε συγκεκριμένη εκδήλωση (γάμος, κηδεία κ.λ.π.) κι άλλα έχουν ατονήσει εντελώς, είτε γιατί δε συντρέχει πλέον λόγος ή αναγκαιότητα ύπαρξής τους (τα περισσότερα πανηγύρια), είτε σαv ξεπερασμένα (πιστρόφια της νύφης, εικοσαήμερα μετά το θάνατο κ.λ.π.).

Μερικά από αυτά, τα πιο ενδιαφέροντα, έχουν καταγραφεί και περιγράφονται πιο κάτω.

Από τα προϊστορικά χρόνια n φωτιά έπαιξε το ρόλο της και γι'αυτό είναι τόσο δεμένη με τη ζωή των ανθρώπων. Είναι αυτή που προσφέρει τη ζεστασιά, που γύρω της συγκεντρώνεται η οικογένεια, συζητάει κι ακούει τις ιστορίες των γεροντότερων, αλλά και αυτή που ψήνει το ψωμί και το φαγητό και λυγίζει τα μέταλλα.

Την Πρωτοχρονιά η στια (εστία=φωτιά) πρέπει να είναι καθαρή κι ασπρισμένη. Κάθε μέλος της οικογένειας έφερνε από ένα διαφορετικό ξύλο και όταν όλοι ήταν παρόντες, την άναβαν με ευχές για το νέο χρόνο. Τα ξύλα συνήθως ήταν ελιά, κυπαρίσσι και πρινάρι, που συμβολίζουν αντίστοιχα τη σοδειά, τ' αρσενικά παιδιά και την υγεία. Το έθιμο αυτό ονομάζεται "το πάντρεμα τση στιας". Μόλις έβγαινε κάποιος από το σπίτι ή στο παράθυρό του, έκανε το σταυρό του και έλεγε:

Καλημέρα σας βουνά και καλή αρχιμηνιά,
νάμαι γερός σαν τα βουνά και πλούσιος σαν τη θάλασσα

Τα παιδιά δέχονται νομίσματα από τους συγγενείς και γνωστούς ή κάποιο δώρο, που λέγεται στρίνα (μπουναμάς). 'Ολοι πρέπει να κάνουν λίγο από κάθε δουλειά, για να "στρέει" όλο το χρόνο.

Τις Απόκριες μασκαρεύονται και γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι, διασκεδάζοντας με τραγούδι και πειράγματα. Την Καθαρή Δευτέρα τα Κούλουμα γιορτάζονται στη Φουντάνα και στη "Ρηνιώ" στη Λάκκα. Στην τελευταία αναβιώνει κάθε χρόνο το έθιμο με παγανιστικούς χορούς και τραγούδια, κατάλοιπα της αρχαίας Διονυσιακής λατρείας. Σπουδαιότερα είναι: "Πως το τρίβουν το πιπέρι" (που χορεύεται παραστατικά), "μια όμορφη κοπέλα" (τραγουδάει ένας "κορυφαίος" και επαναλαμβάνει "ο χορός") και το "εμοίρασε ο πατέρας μου κρυφά απ' τον αδερφό μου". Τραγουδώντας οδηγούν τον καρνάβαλο στην πλατεία της Λάκκας, όπου ακολουθεί το κάψιμό του.

Η Μεγάλη Παρασκευή, μέρα του Επιταφίου, προσφέρεται για να πάει κανείς στο νησάκι της Παναγίας στις 4 το απόγευμα. Εκεί τελείται η ακολουθία του Επιταφίου, που περιφέρεται γύρω από το χαρακτηριστικό ασπρισμένο μαντρότοιχο. Κομμάτια από τα κεριά του επιταφίου, μετά το τέλος της περιφοράς, μοιράζονται στον κόσμο, επειδή θεωρούνται φυλακτό για την κακοκαιρία και το άναβαν για να κοπάσει η μπόρα.

Το Μεγάλο Σαββάτο η πρώτη Ανάσταση στον 'Αη Γιάκουμο ('Αγιο Ιάκωβο) στη Φουντάνα, αποτελεί έκπληξη, γι' αυτόν που θα την παρακολουθήσει για πρώτη φορά. Με το «Ανάστα ο Θεός» οι εκκλησιαζόμενοι χτυπάνε τα στασίδια ρυθμικά, ενώ παλιότερα από το "γυναικειό" έριχναν πέτρες, που κατρακυλούσαν στη σκάλα, κάνοντας θόρυβο. Μ' αυτό τον τρόπο φεύγουν τα κακά πνεύματα και ο 'Αδης σκάει απ' το κακό του, που έχασε το Χριστό.

Την ίδια μέρα οι νοικοκυρές σπάνε ό,τι παλιό ή ραγισμένο έχουνε, για την πρώτη Ανάσταση. Από αυτό έχει μείνει η έκφραση όταν κάποιος σπάσει κάτι ότι "έκανε Ανάσταση".

Το βράδυ της Ανάστασης, που γίνεται στην πλατεία του Γάη (και των άλλων χωριών χωριστά), την ώρα που διαβάζεται το Ευαγγέλιο, ο επίτροπος κλείνει την πόρτα της εκκλησίας και όταν ο Παπάς μετά το "Χριστός Ανέστη" επιστρέφει με την πομπή και την εικόνα της Ανάστασης να μπει μέσα τη βρίσκει κλειστή. Τότε αρχίζει ένας διάλογος μεταξύ του ιερέα και του επίτροπου (ή του νεωκόρου), που παίζει το ρόλο του διαβόλου.

- Παπάς: 'Αρατε πύλας οι άρχοντες ημών και επάρθηται πύλαι αιώνιοι και εισελεύσηται ο Βασιλεύς της δόξης. (Κλωτσάει την πόρτα αλλά δεν ανοίγει)
- Διάβολος: Τίς εστίν ούτος o Βασιλεύς της δόξης;
- Παπάς: Κύριος των δυνάμεων, αυτός εστί ο Βασιλεύς της δόξης. 'Αρατε πύλας κ.λπ. (ξανακλωτσάει ανεπιτυχώς)
- Διάβολος: Τίς εστίν ούτος o Βασιλεύς της δόξης;
- Παπάς: Κύριος κραταιός και δυνατός, ούτος εστίν ο Βασιλεύς της δόξης. (Κλωτσάει την πόρτα, που ανοίγει και μπαίνει μέσα ψάλλοντας το Χριστός Ανέστη).

Με το Πάσχα αρχίζουν οι λιτανείες. Τη Δευτέρα της Διακαινησίμου (νια Δευτέρα) η Παναγία κατεβαίνει από το νησί της στο Γάη.

Το ίδιο γίνεται με τον 'Αγιο Χαράλαμπο και την Ελεούσα. Οι τρεις εικόνες συναντιόνται στην πλατεία Ανάληψης στο Γάη, κάτω από το ηλιακό ρολόι. Μετά το λαϊκό προσκύνημα ανεβαίνουν όλες μαζί στα Μπογδανάτικα, στους ώμους των πιστών εναλλάξ, ενώ στο δρόμο έχουν σκορπίσει λουλούδια. Στην Αγία Παρασκευή παραμένουν o 'Αγιος Χαράλαμπος με την Ελεούσα, ως την Κυριακή του Θωμά, ενώ η Παναγία συνεχίζει ως τον 'Αη Γιώργη στα Βελλιαντάτικα για εικοσαήμερη παραμονή. Κάθε βράδυ γίνονται κατανυκτικές παρακλήσεις. Την ίδια μέρα ξεκινά και η Υπαπαντή από τα Γραμματικέικα για να καταλήξει στη Λάκκα στον 'Αγιο Αντρέα, ως την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής, όπου μεταφέρεται στο Λογγό στην ομώνυμη εκκλησία, για να μείνει μέχρι την Κυριακή του Θωμά, οπότε πηγαίνει για μια εβδομάδα στη διπλανή εκκλησία του 'Αη Νικόλα. Στη συνέχεια λιτανεύεται τη μια χρονιά στη Φουντάνα για μια εβδομάδα στην εκκλησία της Βλαχέραινας και μετά άλλη μια στον 'Αγιο Κωνσταντίνο και στη συνέχεια στη θέση της. Την επόμενη χρονιά από το Λογγό πηγαίνει κατευθείαν στον 'Αγιο Σπυρίδωνα στα Μαγαζιά, για μια εβδομάδα κι από εκεί μέσω Μανεσάτικων στη θέση της. Οι μετακινήσεις των εικόνων συνοδεύονται από συνεχείς ντουφεκιές, με τις οποίες τους απονέμεται τιμή.

Την παραμονή του 'Αη Γιαννιού του Λαμπατάρη, σ' όλες τις γειτονιές μαζεύουν λιόφυλλα και ξερά χόρτα και φτιάχνουν τις λαμπάτες κατά σειρά, που τις ανάβουν σα σουρουπώσει. Τρεις φορές πηδούν από πάνω τους, για τον εξαγνισμό και την αποπομπή των κακών πνευμάτων. Παλιότερα έφτιαχναν καρνάβαλο, που τον μεταφέρανε πάνω σ' ένα γάιδαρο σ' όλες τις γειτονιές, για να καταλήξει στoυ Γιαννά, δίπλα στη θάλασσα στα βράχια και να καεί, ενώ όλοι τραγουδούσαν:

Ω καρνάβαλέ μου και τι σου κάμανε, σου βάλανε φυτίλι και σε ξεκάμανε

Το ίδιο βράδυ οι ανύπαντρες κοπέλες ψήνανε σκόρδα κι άλειφαν τα χέρια τους, για να μην ιδρώνουν, σα θα κεντούσαν τα προικιά τους. Μόλις ξυπνούσαν το πρωί το πρώτο αντρικό όνομα, που τυχαία θα άκουγαν, το θεωρούσαν μήνυμα, πως θά’ναι το ίδιο με του μελλούμενου γαμπρού.

Την ημέρα της γιορτής, θερινό ηλιοστάσιο, γίνεται ο κλήδονας. Από βραδύς τα κορίτσια είχαν φέρει τ' αμίλητο νερό (δεν έπρεπε να μιλήσουν καθόλου κατά τη μεταφορά του) και γέμιζαν μια κανάτα. Εκεί έριχναν κάποιο χρυσαφικό τους και τη σκέπαζαν μ' ένα κόκκινο μαντήλι. Την ημέρα μαζεύονταν τα κορίτσια όλα μαζί σε κάποια αυλή και άρχιζαν να λένε τα στιχάκια του κλήδονα:

"ανοίξατε τον κλήδονα να βγει ο χαριτωμένος κι όπου είναι καλορίζικος του χρόνου παντρεμένος."

Στη συνέχεια ακολουθούσαν άλλα αυτοσχέδια ή μη στιχάκια, που το καθένα αντιστοιχούσε σε κάθε χρυσαφικό, που έβγαινε τυχαία απ' την κανάτα και κατά κάποιο τρόπο έδινε το στίγμα του αγαπημένου, που θα ερχόταν δίνοντας ελπίδες σε όλες πως θα καλοπαντρευτούν.

Στη γιορτή των Αγίων Αποστόλων μαζεύονταν αγόρια και κορίτσια και φτιάχνανε τα "μπουλετιά". Τα μπουλετιά ήταν σημειώματα, που έγραφαν ο καθένας χωριστά το όνομά του. Τα δίπλωναν και τα έριχναν σένα βάζο τα αγόρια και σε άλλο τα κορίτσια. 'Οταν όλοι ήταν έτοιμοι βγάζανε ένα μπουλετί από το βάζο των αγοριών κι ένα από των κοριτσιών, φτιάχνοντας ζευγάρια και τραγουδούσαν:

"’Αγιοι Απόστολοι δράμετε κι οι δώδεκα ελάτε κι όπου είναι καλορίζικο το μπουλετί να βγάλετε."

Της Αναλήψεως, αλλά και των Αγίων Αποστόλων οι ανύπαντρες έβαζαν τρία κουκιά στο προσκέφαλό τους. Το ένα ξεφλουδισμένο, το άλλο μισοξεφλούδιστο και το τρίτο αξεφλούδιστο. Το πρωί που θα ξυπνούσαν θα έπιαναν στην τύχη το ένα από τα τρία και ανάλογα με ποιο, θα ήταν και η οικονομική κατάσταση του μέλλοντα γαμπρού. Δηλ. ξεφλουδισμένο = φτωχός, αξεφλούδιστο = πλούσιος, μιβοξεφλουδισμένο = μέτρια οικονομική κατάσταση.

Της Αναλήψεως ήταν η μέρα από την οποία επιτρεπότανε τα μπάνια στη θάλασσα. 'Οσοι ήταν άρρωστοι μέχρι αυτή τη μέρα πέταγαν ένα ρούχο από πάνω τους, για να φύγει μαζί του κι η αρρώστια.

Του 'Αη Λιος έλειωναν βολύμιστη φωτιά και το ρίχνανε σ' ένα ποτήρι κρύο νερό. Από το σχήμα που θά’παιρνε, εξηγούσαν τι δουλειά θα έκανε ο μελλούμενος γαμπρός. (π.χ. αν έμοιαζε καράβι θά’ταν ναυτικός, αν με ψωμί φούρναρης κ.λ.π.).

Τα πανηγύρια ήταν πάρα πολλά. Σχεδόν σε κάθε γιορτή Αγίου γινόταν έξω από την εκκλησία το "ρουσάλι" (πανηγύρι). Η διασκέδαση γινόταν από ντόπιους λαϊκούς οργανοπαίχτες και στο κέφι συνέτεινε το ρακί και το κρασί, συνήθως Αντιπαξιώτικο, Λευκιμμιώτικο και Αγιομαυρίτικο. Σήμερα τα μόνα που διατηρούνται είναι της Παναγίας το 15Αύγουστο και αυτό του 'Αη Μιλιανού στους Αντιπάξους στις 18 Ιουλίου, που όμως δε γίνεται κάθε χρόνο όπως το πρώτο, αλλά σποραδικά.

Το πανηγύρι της Παναγίας είναι γραφικότατο και προσελκύει χιλιάδες προσκυνητές, στους οποίους μοιράζεται ζωμός με βοδινό και ψωμί δωρεάν. Στις 23 Αυγούστου γιορτάζονται τα εννιάμερα, όπου μετά τη λειτουργία μοιράζονται «σπερνά», φτιαγμένα στο νησάκι με περισσή φροντίδα, που τα κάνει ακόμα πιο νόστιμα. Αποτελούνται από βρασμένο σιτάρι ανακατεμένο με σταφίδα, καρύδι, αμύγδαλο, ρόδι κ.λ.π.

Του Σταυρωμένου το καντήλι, στις 14 Σεπτέμβρη που γιορτάζει, πρέπει ν' ανάβει με λάδι νιο (φρέσκο), για να πάει καλά η σοδειά που έρχεται. Σε περίπτωση που τα ελαιοτριβεία δεν είχαν ανοίξει ακόμα, έπρεπε να κοπανίσουν ελιές στo γουδί, για να πάρουν το νιο λάδι για το καντήλι.

Την παραμονή του Αγίου Σπυρίδωνα όλα τα σπίτια, που γιορτάζουν, φτιάχνουν λουκουμάδες και τους μοιράζουν στη γειτονιά.

Τα Χριστούγεννα καθιερωμένο φαγητό ήταν σούπα αυγολέμονο είτε από γαλοπούλα, είτε από κόκκορο ή κότα βραστή.

Περίπου στα μέσα Ιουλίου γίνεται το πανηγύρι της "νερολαδιάς", κάτω από τους ήχους λαϊκής ορχήστρας. Μοιράζεται δωρεάν ψωμί, λάδι, ρίγανη, σκόρδο, κρεμμύδι, ελιές, τυρί, πατάτα βραστή με αλάτι. Είναι έθιμο που καθιερώθηκε πριν σαράντα χρόνια από το Νίκο Μπόικο (Μπιτσιτσή), διακωμωδώντας τη φτώχεια της εποχής του και έδινε την ευκαιρία στον κόσμο να διασκεδάσει.

Ο έρωτας έπαιζε με τις ματιές και σαν πρώτη επιβεβαίωση ήταν το κόκκινο γαρύφαλλο, που ο νέος με επιδέξιο τρόπο έβαζε στη χούφτα του κοριτσιού. Λίγο πριν το γάμο, την Πέμπτη, κουβαλιούνται τα προικιά από το σπίτι της νύφης στο σπίτι του γαμπρού. Κανείς δεν πρέπει να γυρίσει το κεφάλι του πίσω, προς το σπίτι της νύφης, γιατί θα θεωρηθεί κακός οιωνός, για την εξέλιξη του γάμου. Η νύφη συνοδεύεται από τους βιολιτζήδες, που προπορεύονται, παίζοντας ένα χαρακτηριστικό ντόπιο σκοπό, ειδικό για τους γάμους. Στο γλέντι που ακολουθεί, ακούγονται τα "πρίντεζι", που είναι αυτοσχέδια στιχάκια, αναφερόμενα στους νιόνυμφους, τους συγγενείς και τους κουμπάρους με δόση ειρωνείας και σάτιρας.

Στα Βαφτίσια όποιος άκουγε το όνομα και έδινε τα "σκαρίκια" στη μάνα του παιδιού, δικαιούτανε δώρο. Την ώρα που ο Παπάς έλεγε το όνομα, οι παρευρισκόμενοι έριχναν κέρματα προς το παιδί, τα οποία είχαν δικαίωμα να τα μαζέψουν, μετά το τέλος του μυστήριου, μόνο τα παιδιά.

προλήψεις

'Οπως τα ήθη και έθιμα έτσι και οι προλήψεις, δια μέσου των αιώνων, έχουν επιζήσει ως τις μέρες μας. Είναι αδύνατο να τις αναφέρουμε βέβαια όλες εδώ, απλά θα κάνουμε μια μικρή αναφορά.

• Το αρνί που σφάζουν το Μεγάλο Σάββατο πρέπει νά’ναι πάντα λευκό κι ο νοικοκύρης είθισται με το αίμα του να κάνει το σταυρό στο ανώφλι της εξώπορτας.
• Το πρωί του Πάσχα κολλάνε στην πόρτα με ζυμάρι το φλούδι από το κόκκινο αυγό. Το πρώτο μένει στα εικονίσματα ως τον επόμενο χρόνο.
• Την Πρωτομαγιά φτιάχνουν στεφάνι ή ανθοδέσμη και την κρεμάνε πριν βγει ο ήλιος, στnv πόρτα. Εκεί παραμένει μέχρι τ' 'Αη-Γιαννιού του Λαμπατάρη, οπότε την καίνε στις λαμπάτες.
• Την Πρωτοχρονιά δεν τρώνε ψάρι, για να μη λαχταράνε, όπως αυτό, όλο το χρόνο.
• Στο θεμέλιο του σπιτιού ρίχνανε κρασί, σφάζανε κόκορα και βάζανε ένα νόμισμα. 'Οταν τελείωνε η οικοδομή κρεμούσαν μια ανθοδέσμη.
• Δεν πρέπει να πατά κανείς τον ίσκιο του άλλου, γιατί θα πάθει κακό.
• Οι κυνηγοί, όταν συναντήσουν κάποια γυναίκα με κακό μάτι, γυρίζουν πίσω ή κατουράνε την κάνη του όπλου ή φιλάνε κάποιο μικρό παιδί, που έχουν κοντά τους. 'Αλλοι φτύνουν να πάει μακριά το κακό, άλλοι δένουν κόμπο αυτόν που νομίζουν ότι θα τους ματιάσει ή τον μουτζώνουν μέσα από την τσέπη τους.
• Για το κακό μάτι κρεμάνε πίσω από την πόρτα τους δίχτυ κι ένα πέταλο για γούρι. Παλιότερα στα ελαιοτριβεία και στα μαγαζιά κρεμούσαν ένα ζευγάρι κέρατα.
• 'Οταν τα Χριστούγεννα είναι Σάββατο, θεωρείται ότι ο νέος χρόνος θα "πάρει" πολλούς.
• Η νύφη κάτω από το νυφικό έχει ένα ψαλιδάκι, για να κοπούν οι κακές γλώσσες.
• Αν χυθεί αλάτι, θεωρείται γρουσουζιά.
• Αν κάποιος ράβει κουμπί σε ρούχο, που το φοράει κάποιος εκείνη την ώρα, λέει τη φράση "τι ράβω" και αυτός που τον ράβουν πρέπει ν' απαντήσει "ένα γάιδαρο".
• Το λάδι δεν πρέπει να το μεταφέρουν νύχτα.
• 'Οταν ποντικός φάει κάτι, θεωρείται ότι κάποιος έχει κλέψει το σπίτι.
• Το σαπούνι δε δίνεται χέρι με χέρι, γιατί θα επακολουθήσει καυγάς μεταξύ των συναλλασσομένων.
• Για να εξηγηθεί σωστά ο καφές και να βγουν αληθινά αυτά που θα πει η καφετζού, πρέπει ο ενδιαφερόμενος να ακουμπήσει κάποιο νόμισμα στο πιατέλο του φλιτζανιού.
• Το τριφύλλι που έχει τέσσερα φύλλα γίνεται φυλαχτό.
• 'Οποιος έχει μοναχογιό, δε φυτεύει γαζία, γιατί θα τον χάσει.
• Δεν πρέπει να πίνει κανείς μπροστά στον ήλιο σε στάση που o ίσκιος του ποτηριού πέφτει πάνω του.
• Δεν κοιτάζουν το φεγγάρι όσοι κατουρούν, γιατί βγάζουν τη χρυσή.
• Δε μετράνε τα άστρα τη νύχτα, για να μην κατουρηθούν.
• 'Οταν γυρίζουν από κηδεία, πρίν μπούνε στο σπίτι, κάθονται σε μια ρίζα ελιάς ή σε κάποιο πεζούλι. 
• Τα κόλλυβα πρέπει να τρώγονται στο δρόμο και ποτέ να μη τα πηγαίνουν στο σπίτι.
• Η γκαστρωμένη πρέπει να βλέπει όμορφες κούκλες, για να κάνει ωραίο παιδί.
• 'Αμα αναποδογυρίσει η καντηλήθρα στο καντήλι, ρίχνουν αλάτι, για να πάει το κακό μακριά, γιατί θεωρείται γρουσουζιά.
• 'Οποίος χάσει συγγενικό του πρόσωπο δεν πρέπει να φυτεύει για ένα χρόνο.
• 'Οταν μπαίνεις από μια πόρτα πρέπει να βγεις από την ίδια, για να μη γυρίσουν πίσω τα προξενιά.
• Η λεχώνα αν δε σαραντίσει, δεν επιτρέπεται να πάει σε άλλα σπίτια.
• Η μαγιά του ψωμιού δεν πρέπει να κυκλοφορεί από σπίτι σε σπίτι.
• Την πρώτη χρονιά πένθους δεν επιτρέπεται να βάφουν κόκκινα αυγά τη Λαμπριά, ούτε να φτιάχνουν κουλουράκια την ίδια εποχή.
• Οι αρραβωνιασμένοι, αν πεθάνει κάποιος δικός τους, πρέπει να παντρευτούν πριν σαραντίσει ή μετά το χρόνο.
• 'Οταν ο γκιώνης φωνάζει τη νύχτα έξω από το σπίτι, τον διώχνουν χτυπώντας τενεκέδες, γιατί τον θεωρούν οιωνό θανάτου.

γιατροσόφια - ξόρκια

Για κάθε αρρώστια υπήρχε το αντίστοιχο βοτάνι ή μείγμα βοτάνων, που οι γεροντότεροι, με τη γνώση από τους προγόνους και με τη δική τους πείρα, πρότειναν στους ασθενείς. Συχνή μέχρι σήμερα η λήψη τέτοιων βοτάνων, για την αντιμετώπιση της ανάλογης αρρώστιας.

• Για τη "στένωση" (δύσπνοια) και το βήχα βράζουν γαρύφαλλο, μοσχοκάρυδο, λινοκόκι, αγριοκάστανο, κανέλα, σιτάρι και μέλι.
• Η καταπολέμηση της στοματίτιδας γίνεται με πλύσεις στο στόμα με βρασμένο οχιόδεντρο.
• Για να πέσουν οι πέτρες, είναι αρκετό να πιει κανείς πολλές φορές βρασμένες ρίζες αγριάδας ή περδικούλι.
• Για το πονόδοντο ρίζα άσπρης μολόχας, ψημένη και με ξύδι, στο στόμα.
• Σάλιο "νηστικάτο" το πρωί, μόλις ξυπνήσει κανείς, αν αλείψει τα χείλη του, θα τα θεραπεύσει αν είναι σκασμένα.
• 'Οταν τα μάτια είναι κόκκινα, βάζουν πάνω πανί με κρασί και ψωμί άσπρο.
• Αν αλείψει τον αγκώνα του, κάποιος που έχει πονόδοντο, με κοπανισμένο σκόρδο, θα του περάσει. Συγκεκριμένα πρέπει η επάλειψη να γίνεται στο δεξί χέρι αν ο πόνος είναι δεξιά και στο αριστερό αν είναι αριστερά.
• 'Οταν υπάρχει έλλειψη ασβεστίου στα παιδιά, δίνεται ασβεστόνερο.
• Για την ψαμμίαση και τις πέτρες κόβουν κρεμμύδι άσπρο σε φέτες. Σε κάθε φέτα βάζουν μια κουταλιά ζάχαρη και τ' αφήνουν σ'ένα ποτήρι. Το πρωί πίνουν το υγρό και διαλύονται όλα.
• 'Οταν κάποιος καεί, στο έγκαυμα πάνω πρέπει να βάλλει πατάτα κομμένη ή τομάτα πελτέ.
• Για το ζάχαρο κάνει καλό n βρασμένη αγριάδα (δύο μέρες πρέπει να βράζει) που πρέπει να πίνεται ένα ποτήρι κάθε πρωί.
• Αυτόν που τον δάγκωσε φίδι τον ποτίζουν με το ζουμί από βρασμένο φράξο ή μελία.
• Στο δωμάτιο αρρώστου με άσθμα βράζουν ευκάλυπτο.
• Παπαρούνα βρασμένη μέσα στο γάλα φέρνει ύπνο στα μικρά παιδιά.
• Στο στραμπουλιγμένο πόδι, πάνω στο πρήξιμο, ενδείκνυται κοπανισμένο κρεμμύδι.

Πέρα από τις πρακτικές λύσεις με τα βότανα, υπάρχουν και τα ξόρκια, για να καλύψουν τις ανάγκες εκείνες που δεν μπορούν να καλυφθούν από τα πρώτα. Υπάρχουν πολλών ειδών ξόρκια. 'Αλλα για το ξεμάτιασμα, άλλα για τη χρυσή, άλλα για το κριθαράκι, άλλα για το πονήδι κ.λ.π. 'Ολα συναντιώνται σε πολλές παραλλαγές. Τούτο οφείλεται στο ότι λέγονται σιγανά, για να μην τ' ακούσει άλλος, γιατί τότε θα πάψει να είναι αποτελεσματικό. 'Ετσι για να το μάθει κάποιος νεότερος πρέπει να το "κλέψει" την ώρα που το λένε σιγανά και πολλές φορές παρακούει και το μεταφέρει διαφοροποιημένο.

παιχνίδια

Τα παιδιά των προηγούμενων γενιών και των παλαιοτέρων εποχών, όταν τα ατομικά παιχνίδια ήταν σχεδόν ανύπαρκτα ή πανάκριβα, ασχολούνταν με παιχνίδια της γειτονιάς. Πολλά από αυτά είναι από την Ενετική, Γαλλική και Αγγλική περίοδο. Αναφέρονται επιγραμματικά τα πιο κάτω:

Η σπάνα, ο τσιούκος, το στήσιμο, η ομάδα του Σάντε, η ομαδέλλα, ο κότσης, το κουλουράκι, η σκλέντζα, ο σγούρος, οι μπάλλες, το ζωναράκι, τα τούμπουλα και βάρει, το Στραβώνε, o κόμπος, τ' αρώνια, τα σάνταλα-μάνταλα, το λιθαράκι, οι μπούζες, o τρίτσης, τα πεντογούλια, το κάτω μπαλί, η λάντζα, η μπιρμπιτσόλα, το κυνηγητό, το ταψήλου κ.λ.π.

Βέβαια το παιχνίδι δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των παιδιών. 'Εχουν και οι μεγάλοι τα παιχνίδια τους, για τον ελεύθερο χρόνο τους. 'Επαιζαν μπιλιάρδο, ντόμινο, τόμπολα και χαρτιά. Τα πιο γνωστά τραπουλοπαίχνιδα ήταν: η κοντσίνα, το ραμί, η μπρίσκολα, το τρεσέτε, το σέτε μέντζο, η δηλωτή κ.λ.π.

τοπική φορεσιά

Μέσα από τα βάθη των αιώνων, προσαρμοσμένη στις ντόπιες συνθήκες και επηρεασμένη από τις γειτονικές χώρες της Μεσογείου και την 'Ηπειρο, έρχεται η Παξινίτικη φορεσιά. Παρ' όλα τα κοινά στοιχεία της με τις άλλες κράτησε το δικό της χαρακτήρα, ως τα τέλη του 19ου αιώνα. Η διείσδυση του δυτικού τρόπου ζωής και ντυσίματος την οδήγησαν στην παρακμή σταδιακά, πολύ πιο πρώτα από τ' άλλα Επτάνησα, στα οποία παρατηρούμε ακόμη πολλές γυναίκες να ντύνονται με τις παραδοσιακές τους φορεσιές, ιδιαίτερα στην Κέρκυρα και στη Λευκάδα.

Στοιχεία έχουμε από την περιγραφή του 'Αγγλου M.G.K., που πέρασε το 1820 από τους Παξούς και μεταφράστηκε από το Γιάγκο Τράνακα, από το βιβλίο του Σαλβατώρ Παξός και Αντίπαξος, από παλιά προικοσύμφωνα και προσωπικές συλλογές.

Η αντρική φορεσιά

1. φέσι κόκκινο ή κούκος, που αργότερα αντικαταστάθηκε με το ναυτικό καπέλο.
2. καμιζέτο, πουκάμισο με φαρδιά μανίκια χωρίς γιακά.
3. καμιζέτο του λαιμού, χωρίς πλάτη και μανίκια. Φοριόταν πάνω από το κανονικό, για να το προστατεύει και να μη λερώνεται εύκολα.
4. μαντήλι κόκκινο ή άσπρο του λαιμού (φουλάρι). ε) μάγια: μάλλινη φανέλα πλεγμένη από ντόπιο μαλλί.
5. μάγια: μάλλινη φανέλα πλεγμένη από ντόπιο μαλλί.
6. μοδάντες: σώβρακο.
7. γιλέκο πολύ ανοιχτό μπροστά. Κούμπωνε στο κάτω μέρος με διπλή σειρά κουμπιών.
8. σακάκι ή γιακέτα: κοντό σακάκι, ανοιχτό μπροστά.
9. ζωνάρι ή βρακολινιά: ήταν πλατύ, κόκκινο, άσπρο ή γαλάζιο, δενόταν στη μέση πάνω από τη βράκα και συνήθως ήταν μάλλινο από ντόπιο μαλλί.
10. βράκα (πλατόβρακα) μπλε σκούρα συνήθως, που κάλυπτε μέχρι το γόνατο.
11. σκαρτσούνια, βαμβακερά ή μάλλινα. Συναντιόνται και σε τύπο γκέτας.
12. στιβάλια ή τσουράπια: παπούτσια χωρίς κορδόνια με γλώσσα ή χωρίς.
13. μούλες: χοντροπάπουτσα από δέρμα χωρίς κορδόνια, για το χειμώνα.
14. ταμπάρο: το παλτό, σαν επενδύτης για τους ναυτικούς, μακρύτερο για τους υπόλοιπους.

Η γυναικεία φορεσιά

1. μπουστίνα: στηθόδεσμος συνήθως με ασπροκέντι.
2. βρακί ή σέλα: κυλόττα μακριά, που στερεώνεται με κορδέλες.
3. μεσοφόρι: κομπινεζόν λευκό ή μπεζ σε διάφορους τύπους.
4. κότολο: εσωτερική φούστα, που έσφιγγε στη μέση με κορδόνι. Αργότερα με την ίδια ονομασία καθιερώθηκε και η εξωτερική φούστα.
5. πάλκα ή πουκάμισο: βαμβακερό ή λινό, μεταξωτό για τις εύπορες, με μακριά μανίκια φαρδιά. Στο μέρος του στήθους έχει πλούσιο κέντημα (ασπροκέντι ή δαντέλες). 'Εχει στενό γιακά και κλείνει με κουμπιά. 
6. μισογέλεκο: βελούδινο ή μεταξωτό χωρίς μανίκια. Φοριόταν πάνω από το πουκάμισο, έδενε με κουμπιά ή κορδόνι κάτω από το στήθος σε σχήμα V και άφηνε το μπούστο ανοιχτό.
7. γελέκο ή πεσελί ή κοντογούνι: Συνήθως στο ίδιο χρώμα με το μισογέλεκο, με μανίκι στενό στον καρπό, κεντητό στα μανίκια από τον αγκώνα και κάτω, στους ώμους και στις δυο πιέτες της πλάτης, με χρυσοκλωστή.
8. ροκέτο ή βέστα: είδος φούστας μακριάς άλλοτε με πλούσια σούρα κι άλλοτε σε ίσια γραμμή που πίσω σχημάτιζε "κούδα" (ουρά). Είχε τα χρώματα της γης.
9. ζώνη μεταξωτή ή πάνινη με ασημένια ή χρυσά κουμπιά. 
10. μπροστέλα: ποδιά κεντημένη με γλώσσα ή κρόσσια, λευκή ή στα χρώματα της σκουριάς, με μια τσέπη στην άκρη. Οι νεώτερες έχουν σταμπωτά λουλούδια.
11. μαντήλι: άλλοτε μεταξωτό με κρόσσια κι άλλοτε λινό ή μάλλινο μονόχρωμο. Τα νεώτερα με σταμπωτά λουλούδια.
12. κρέπι: μεταξωτή μαντήλα, πολύ μεγάλη, μονόχρωμη, κεντημένη, με κρόσσια. Συνήθως είχε καφέ χρώμα και στερεωνόταν με καρφίτσα στα μαλλιά. 'Επεφτε στην πλάτη και στους ώμους χωρίς να δένει μπροστά.
13. τσουράπια ή γοντολέτες ή μποτίνια: παπούτσια ίσια μπροστά σαν πασούμια.
14. σκαρτσούνια: κάλτσες βαμβακερές ή μάλλινες, πλεγμένες με ντόπιο μαλλί με 4 βελόνες.
15. σκουτί ή ταμπάρο ή βελέσι ή σάκκος: το παλτό με μακρύ μανίκι, στενό στον καρπό και φουσκωτό στον ώμο και κρόσσια κάτω γύρω-γύρω. Μπροστά είχε κουμπιά πολλά και κεντήματα δεξιά και αριστερά των κουμπιών.

Τη γυναικεία φορεσιά συμπλήρωναν τα κοσμήματα με τις ντόπιες ονομασίες.

1. η σπίλα ή σφίγγλα: η καρφίτσα.
2. η καδίνα: η αλυσίδα του λαιμού.
3. οι μποκολέτες: τα σκουλαρίκια.
4. οι βεργέτες: βραχιόλια από βέργα χρυσή.
5. οι ροζέτες: δαχτυλίδια με μια κεντρική πέτρα και γύρω γύρω άλλες μικρότερες.
6. το μπρατσουλέτο: το βραχιόλι.

μουσική - χορός

Σαν Επτανήσιοι οι Παξινοί έχουν τη μουσική μέσα τους. Από την κούνια οι μανάδες με τα νανουρίσματά τους μυούν τα παιδιά τους στον κόσμο της μουσικής και του τραγουδιού.

Παλιότερα οι γειτονιές και οι ελαιώνες αντηχούσαν από τα τραγούδια των κοριτσιών και τα σοκάκια το βράδυ με τις καντάδες των αγοριών, που υμνούσαν τον έρωτα. Λαϊκοί οργανοπαίχτες στα "ρουσάλια" (πανηγύρια) σκόρπιζαν τιςμουσικές μελωδίες.

Πιο γνωστά κομμάτια είναι το τραγούδι του γάμου, ο μπάλος του Οζιά και ο 'Αη Γιώργης. Λειτούργησε χοροδιδασκαλείο, δημιουργήθηκε μπαντίνα (δυστυχώς λόγω έλλειψης δασκάλου ατόνησε), χορωδία και χορευτικό συγκρότημα. Τους περισσότερους και σπουδαιότερους μουσικούς του νησιού έχει αναδείξει η οικογένεια Σπάθα, με παράδοση από γενιά σε γενιά.

δημοτικά τραγούδια

Είναι τα τραγούδια που γεννήθηκαν από το λαό των Παξών ή που φέρθηκαν από τους ταξιδιώτες και προσαρμόστηκαν στις συνθήκες του νησιού. Διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες. Χαρακτηριστικότερες απ'αυτές είναι:

1. ιστορικά: είναι αυτά που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα του νησιού ή της χώρας. "... αυτοί που ήσαν στους Παξούς... "
2. της ξενιτιάς και της νοσταλγίας: "Γιούλι και ντζαντζαμίνι μου, πανσέ και μενεξέ μου, στo γράμμα που σου έστειλα, γρήγορα απάντησέ μου."
3. της τάβλας: αυτά που τραγουδούσαν στο τραπέζι: "'Ενα είν' τ'αϊδόνι, λαλεί σαν το τρυγόνι, λαλεί μωρέ λαλεί τ' αϊδόνι στο κλουβί."
4. του χορού: "κάτω στον ‘Aι-Γιώργη στο κρύο το νερό, σκοτώσαν το Γιαννάκη τον μοναχόνε γιο."
5. νανουρίσματα: αυτά που εκφράζουν τη μητρική αγάπη στα μικρά παιδιά. "Νάνι νάνι το μωρό μου ώσπου νάρθει ο Τάτας του να του φέρει κατιτί, καραμέλλες στο χαρτί."
6. περιπαιχτικά: αυτά που με χιούμορ διακωμωδούν τα καθημερινά αλλά και χρόνια φαινόμενα. "Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναρίου, πέντε παπάδες πιάκανε καταστροφή Κυρίου..."
7. εκλογικά: Σατιρίζουν τις ντόπιες εκλογές και τους Παξινούς πολιτικούς. "το Λυχναράκι έσβησε, ξεψύχησε για πάντα κι ανάψανε τα λεχτρικά του Παναγιώτη Κάγκα."
8. κάλαντα: Λέγονται τις παραμονές των μεγάλων γιορτών όπως τα Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα, Βαΐων και Μ. Πέμπτη. "Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα, σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται."
9. ερωτικά: "Μια χήρα έχει όμορφο γιο, φέρτε μαχαίρι να σφαγώ... " 
10. παιδικά και σχολικά: "Λάντζα Λαντζοπούλα, όπως παίζει o βασιλιάς με τη βασιλοπούλα...", "έβγα Χαραλάμπαινα να δεις τη συμφορά σου, επέθανε ο άντρας σου και κλαίνε τα παιδιά σου."

κουζίνα

Οι Βενετσιάνοι, οι Γάλλοι και οι Εγγλέζοι άφηναν μαζί με άλλες συνήθειες και τον τρόπο της μαγειρικής τους, που με τα χρόνια προσαρμόστηκε στα ντόπια δεδομένα. Ρόλο βέβαια έπαιξαν τα υλικά που βρίσκονται στο νησί, το κλίμα και οι ανάγκες. Πολλά από τα εστιατόρια του νησιού προσφέρουν αυτά τα ντόπια φαγητά, ποτά και γλυκά, που τα σπουδαιότερα είναι:

Φαγητά : Μπουρδέτο, σοφρίτο, παστιτσάδα, μπιάγκο, σαβούρο, μαρίδες σαλαμιστράδες, μαρίδες του καπνού, νερολαδιά, γιαχνί, ψωμί μπουρδέτο, μπακαλάρος στιφάδο, αυγά μπάνιο Μαρία, πανάδα, ρύζι - μπίζι, πουλέντα, γιαπράκια, στακοφίσι, τρυγόνια με κουκιά, πιλάφι με θαλασσινά, κίχλες πιλάφι, αγκινάρες με κουκιά κ.λ.π.

Πίτες : Τσιλιχουρδόπιτα, χορτόπιτα, κουκόπιτα

Σαλάτες : Κάπαρη, τσίμπαλα, ρούκα, κουκοσαλάτα

Ελιές : Χαρακωτές, θρουμπολιές, τσακιστές, σαλαμούρας, νερολιές, φρυμένες κ.λ.π.

Τυριά : Τυρί του λαδιού, τυρί της σαλαμούρας, τυρί φρέσκο

Γλυκά : Παστέλια, χυτές, μπολσεβίκος, πουτίγκα, πασταφλόρα, μουσταλευριά, συκομαΐδα, κουραμπιέδες με λάδι, μάντολες, λαδοκούλουρα, ξεροτήγανα, κυδώνι με καρύδια, κάσιες μαρμελάδα και του κουταλιού: κυδώνι, σταφύλι, σύκο, κίτρο και νεραντζάκι.

Αναψυκτικά : Σουμάδα και τσιτσιμπύρα

Αφεψήματα : Χαμασκακήδι, αγιασμός, πετροκαλαμίθρι, μολόχα κ.λ.π.

Ποτά : Ρακί, ρούμι, ροζόλιο, βύσσινο, λάγκερος και φυσικά κρασί Αντιπαξιώτικο.

ελαιοτριβεία

Μαζί με την πολύχρονη πορεία της ελιάς, ξετυλίγεται κι αυτή του τρόπου έκθλιψης του ελαιοκάρπου, για την παραγωγή του λαδιού. Στην αρχή κοπάνιζαν τον καρπό σε μεγάλα πέτρινα γουδιά και όταν πολτοποιούνταν τον έβαζαν σε σκάφες με ζεστό νερό και τα ανακάτευαν. Στη συνέχεια το λάδι ανέβαινε στην επιφάνεια και το μάζευαν. Ακολούθησε η εποχή του μονολίθαρου, που το κινούσε από έναν άξονα το μουλάρι, γύρω γύρω στο αλώνι. Ο πολτός μεταφερόταν στη ζυφταριά (πιεστήριο) για να βγει το λάδι, διαδικασία που κρατούσε ολόκληρο μεροκάματο.

Ο Γιάννης Δόικας στο βιβλίο του Paxos περιγράφει: "Μετά το άλεσμα (ο πολτός) πήγαινε στη ζυφταριά, μια ορθογώνια πέτρα σαν βράχο, περίπου 2,50μ. μήκος, 1,10μ. πλάτος και 0,35μ. ύψος. Την ονόμαζαν γρέντα ή κάτω πλάντρα. Στις άκρες είχε δύο τρύπες διαμπερείς, για να πηγαίνουν τ' αδράχτια, που ήτα~ κοχλιωτά ξύλα ύψους 2-3 μέτρων περίπου. Μέσα απ' τα δυο αδράχτια περνούσε n πάνω πλάντρα, από δύο τρύπες αντίστοιχες της κάτω πλάντρας, αφού πρώτα τοποθετούσαν τις σφυρίδες με το ζυμάρι της αλεσιάς. Πάνω σε κάθε αδράχτι βίδωνε το σφονδήλι, ξύλινο τριγωνικό παξιμάδι, που πίεζε σιγά σιγά σπρώχνοντας την πάνω πλάντρα προς τα κάτω και το λάδι κυλούσε στο κατωλαύρι".

Με την εξέλιξη το μονολίθαρο αντικατέστησαν τα ξύλινα πιεστήρια και οι ιπποκίνητες αλεστικές μηχανές με δύο - τρία λιθάρια. Ακολούθησαν τα σιδερένια "τόρκολα" με την καμπάνα, τη βίδα, τη μαντραβίδα και τον εργάτη. Στη συνέχεια και ενώ τελείωνε ο 19ος αιώνας, ήρθαν τα απλά χειροκίνητα υδραυλικά πιεστήρια, για να φτάσουμε στα σύγχρονα εργοστάσια. Το 1781 υπήρχαν 102 ελαιοτριβεία σ' όλο το νησί. Το 1821 ανέρχονταν σε 156. Ο Σαλβατώρ το 1885 καταγράφει 112, ενώ το 1900 απέμειναν μόνο 64. Σήμερα λειτoυργούv 8.

Παρά τη μεγάλη πτώση της τιμής του λαδιού, το εισόδημα απ'αυτό είναι υπολογίσιμο από κάθε οικογένεια. Oι Παξινοί έχουν την ελαιοπαραγωγή συνδεδεμένη με την ύπαρξή τους. Αυτό το βασικό βιοτικό προϊόν έθρεψε γενιές και γενιές και έχει ταυτιστεί με τον εαυτό τους.

παραγωγή - προϊόντα

Πέρα από την παραγωγή του λαδιού, υπάρχει η παραγωγή του κρασιού, κυρίως από τα αμπέλια των Αντιπάξων. Το κρασί αυτό γίνεται από πολλές ποικιλίες αμπελιών, έχει μοναδική γεύση, που το κάνει περιζήτητο, αλλά η ποσότητά του είναι μικρή.

Μεγαλύτερη κατά το παρελθόν, μικρότερη σήμερα κατά πολύ, είναι η παραγωγή αμυγδάλων. Μέχρι το 1980 υπήρχε και λειτουργούσε στο Λογγό το πυρηνελαιουργείο - σαπουνοποιείο του Ανεμογιάννη. Σήμερα το σαπούνι γίνεται μόνο από ιδιώτες με τα παλιά λάδια και τα κατακάθια από τα δοχεία φύλαξης. Μικρή παραγωγή γίνεται ακόμη από μέλι.

Παλιότερα υπήρχαν λατομεία πλακών, τις οποίες έκαναν εξαγωγή σε άλλα μέρη. Η πλατεία της Πάτρας είναι καλυμμένη με Παξινές πλάκες. Σήμερα γίνεται εξόρυξη πλακών, αλλά σε περιορισμένη ποσότητα. Πριν λίγα χρόνια ανθούσε n χρήση των αργαλειών και οι γυναίκες έγνεθαν στο δρόμο το μαλλί στη ρόκα τους, τώρα πια έχει γίνει παρελθόν και ελάχιστα ασκείται αυτή η δραστηριότητα.

Τα ασβεστοκάμικα παραμένουν ζωντανοί - νεκροί μια και πλέον o ασβέστης δεν παράγεται στο ασβεστολιθικό νησί, αλλά μεταφέρεται από την απέναντι Ελλάδα. 'Ενα αρκετά προσοδοφόρο επάγγελμα είναι αυτό της αλιείας. Υπάρχουν πολλά αλιευτικά, μικρά και μεγάλα, που τροφοδοτούν την ντόπια, αλλά και άλλες αγορές με φρέσκα ψάρια όλη τη χρονιά .Η ρίγανη, όπως και πολλά άλλα βότανα (χαμομήλι, χαμασκακήδι, πετροκαλαμήθρι, δυόσμος κ.λπ.) καθώς και μυρωδικά, φυτρώνουν σε αφθονία και καλύπτουν τις ανάγκες των νησιωτών.