μυθολογία

Ο θεός Ποσειδώνας ήταν ερωτευμένος με την Αμφιτρίτη, που κρυβόταν σε κάποια σπηλιά, για να αποφύγει το γάμο μαζί του. O Δελφίνος, που ήταν φίλος του θεού, ανακάλυψε την κρυψώνα και τον ενημέρωσε. Ο Ποσειδώνας δεν έχασε καιρό, έκλεψε την καλλονή, την έβαλε στο άρμα του και την έφερε στην Κέρκυρα. Εκεί χτυπώντας την τρίαινά του, απόκοψε το νότιο άκρο της και σχηματίστηκαν οι Παξοί, όπου έζησε τον έρωτά του ανενόχλητος. 'Εχασε όμως την τρίαινά του, που τη βρήκαν οι Παξινοί και την έκαναν έμβλημά τους.

Ο επίσκοπος Παραμυθίας Αθηναγόρας τοποθετεί στους Παξούς την Ομηρική Ιθάκη. Τα άνδρα (σπηλιές) υπήρξαν η κοιτίδα των θεών και των ηρώων, το θησαυροφυλάκιο του προομηρικού και Ομηρικού κόσμου, η εστία του αρχέγονου πολιτισμού, του Ελληνικού Πολιτισμού. Σ' αυτά μέσα ήταν τα παλάτια της Σπειούς, θυγατέρας του Νηρέα.

Ενδεικτικό είναι το ότι το Ομηρικό όνομα Λευκοθέα συναντιέται από παλιά μέχρι σήμερα στους Παξούς. Η Χριστίνα Αδάμ Ρωμάνου αναφέρει ότι αν η είσοδος του κάτω κόσμου βρισκόταν στο νεκρομαντείο, τότε η κατοικία της Κίρκης βρισκόταν κατά πάσα πιθανότητα στους Παξούς, όπου άνετα μπορεί να φτάσει κανείς με πανί, ταξιδεύοντας μια μόλις μέρα. Μια άλλη θεωρία είναι αυτή του Ομηριστή Μπάμπη Κατσίμπα, που μετά από πολυετή έρευνα έχει κατασταλάξει στην άποψη ότι οι Παξοί είναι το νησί της Καλυψώς.

ιστορία

Ο 'Ομηρος πρώτος αναφέρει τους Παξούς. Οι κάτοικοι ήταν Ηπειρωτικής καταγωγής Ελληνόφωνες. Πρώτοι έποικοι φαίνεται να ήταν οι Φοίνικες, που είχαν αποικία τους την Κεφαλονιά. Ο Θουκυδίδης στο Βιβλίο 46-50 εκθέτει τα γεγονότα της ναυμαχίας που έλαβε χώρα την άνοιξη του 432 π.Χ. μεταξύ Κερκυραίων και Κορινθίων. Οι πρώτοι είχαν τους Αθηναίους συμμάχους, ενώ οι δεύτεροι τους Ηλείους, Μεγαρείς, Λευκάδιους και Αμβρακιώτες. H ναυμαχία έγινε στα ανοιχτά των Παξών, που αναφέρονται σαν νήσοι των Συβότων και ήταν η μεγαλύτερη που είχε γίνει ως τότε μεταξύ Ελλήνων. 'Ελαβαν μέρος 270 τριήρεις. Βυθίστηκαν 70 Κερκυραϊκές και 30 Κορινθιακές.

Ο Πολύβιος εκθέτει τα της ναυμαχίας μεταξύ Ιλλυρίων πειρατών, που είχαν συμμαχήσει με τους Ακαρνάνες και Κερκυραίων, Αιτωλών και Αχαιών το 229 π.Χ. Οι ισχυροί στόλοι συγκρούστηκαν έξω από τους "καλούμενους Παξούς". Νίκησαν οι πρώτοι, κατέλαβαν την Κέρκυρα και εγκατέστησαν φρουρά με το Δημήτριο Φάριο. Βασίλισσα των Ιλλυρίων ήταν η Τεύτα. Η νίκη αυτή των πειρατών ήταν η αφορμή να μεταβιβαστεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα η Ρωμαϊκή πολιτική. (Πολύβιος Ι-Ι 10 και 11)

Στο 2ο βιβλίο, κεφ. 5 στα Γεωγραφικά του Στράβωνα (67-23 π.Χ.) αναφέρεται oτι υπάρχουν νησίδες Σύβοτα, που απέχουν λίγο από την 'Ηπειρο και βρίσκονται κοντά στη Λευκίμμη στην άκρη της Κέρκυρας. Ο Δίονας ο Κάσσιος τους μνημονεύει σε αρσενικό γένος. "Παξοί".

Το 31 π.Χ. στην Περιοχή των Παξών κινήθηκαν οι στόλοι Οκταβιανού και Αντωνίου, με σύμμαχο την Κλεοπάτρα, για να καταλήξουν στη ναυμαχία του Ακτίου. Εικάζεται oτι μετά την έκβασή της οι φυγάδες Αντώνιος και Κλεοπάτρα, λόγω ενάντιου ανέμου, μεθορμίστηκαν στους Παξούς. Ο Πλούταρχος αναφέρει τους Παξούς σε σχέση με την αγγελία του θανάτου του Πάνα. Ο Επίθερσης, πατέρας του ρήτορα Αιμιλιανού, πήγαινε με πλοίο στην Ιταλία. Περνώντας νύχτα έξω από τους Παξούς ακούστηκε μες στη νύχτα φωνή, που καλούσε το όνομα του ιδιοκτήτη του πλοίου, του Αιγυπτίου Ταμώς, που δεν το γνώριζαν ούτε οι περισσότεροι από τους επιβάτες. Τρεις φορές ακούστηκε n φωνή που καλούσε τον Ταμώς και όταν με την τρίτη αποκρίθηκε, αυτός που τον κάλεσε με δυνατότερη φωνή είπε: "'Οταν φτάσεις στον Πηλώδη λιμένα (βουθρωτό), να αναγγείλεις ότι ο Μέγας Παν απέθανε". Στη συνέχεια ακούστηκαν θρήνος και στεναγμοί από όλη τη φύση, που πενθούσε το θάνατο του Πάνα. Ο θρύλος αυτός θέλησε να συμβολίσει το τέλος της ειδωλολατρίας.

Ο Πλίνιος ονομάζει τα νησιά "Πάξαι" θηλυκού γένους. Ο Αντώνιος Αύγουστος στα θαλασσοπορικά του "Παξός και Πρόπαξος" καλεί τους Παξούς και τους Αντιπάξους. Ο Ησύχιος αναφέρει: "Παξοί-νης οι κατά την Ιταλίαν", που μεταφράστηκε σε: "Παξοί νήσοι κατά την Ιταλίαν". Ο Προκόπιος ο Καισαρεύς (470-527 μ.Χ.) στον ΙΙ' τόμο των ιστοριών του, εξιστορεί την πορεία του στόλου των Γότθων κατά της Ελλάδας. Διασαφηνίζει ότι όλα τα νησιά γύρω από την Κέρκυρα καλούνται Σύβοτα, περιλαμβανομένης και της συστάδας των Παξών. Αυτές λεηλατήθηκαν από τους Γότθους. Ο επίσκοπος Κρεμόνας Λιουτπράνδος, που στάλθηκε αντιπρόσωπος στην Κωνσταντινούπολη το 948 από τον Βερεγγάριο στον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο και το 968 από τον Αυτοκράτορα 'Οθωνα Ι' προς το Νικηφόρο Φωκά, σταμάτησε στους Παξούς. Εδώ έγραψε το τρίτο βιβλίο του, πριν το 959. Αναφέρει μάλιστα ότι το επελήφθη στην εις Παξούς αποδημία του, 900 μίλια μακριά από την Κωνσταντινούπολη (LIUTPRAND ANTAPODOSIS)

Στο χρονικό της Βασιλείας του Ερρίκου ΙΙ' και Ριχάρδου Ι' (Α.Δ. 1169-1192) διαβάζουμε ότι υπάρχει σαράντα μίλια από την Κέρκυρα, όρος μεγάλο στο άκρο της Ρωμανίας, που λέγεται Παξός και από το όρος αυτό αρχίζει ο κόλπος της Βενετίας. Κατά το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα περιέρχονται στην κυριαρχία των Ανδηγαυών, όπως η Κέρκυρα. Μετά το θάνατο της Ιωάννας της Ι' (1380), Βασίλισσας της Νεάπολης, και κυρίας της Κέρκυρας, έλαβε την κυριαρχία του νησιού o JACOB DE BEAUX, σαν κληρονομιά του θείου του Φιλίππου ΙΙ', πρίγκιπα του Τάραντα και άρχοντα της Κέρκυρας από το 1365-1373. Η κυριαρχία του Ιακώβου διατηρήθηκε μόνο το 1380-1381. Στις 26-11-1381 παραχωρεί την κυριότητα στov Βαρώνο και τιμαριάρχη Αδάμ Σαν Ιππόλυτο Ι'.

Ο ανιψιός του, Αδάμ ΙΙ' το 1423 παρουσιάστηκε στην Ενετική γερουσία και δήλωσε ότι κατέχει νησί που καλείται PACHASSU, που είναι εκτεθειμένο στις ληστρικές επιδρομές των Μαύρων και των Πειρατών και γι'αυτό ζήτησε την άδεια να κτίσει εκεί με δικά του έξοδα φρούριο, που σε καιρό ανάγκης θα μπορούν να καταφύγουν οι αγρότες του νησιού. Η αίτηση αυτή έγινε δεχτή από τη Γερουσία με το ψήφισμα της 13ης Ιουνίου 1423.

Μετά το θάνατο του Αδάμ ΙΙ' το τιμαριωτικό δικαίωμά του διαδέχτηκε η αδελφή του Λουκεντία, που παντρεύτηκε το Ριχάρδο Αλταβίλλα, έναν από τους ισχυρότατους βαρώνους της Κέρκυρας. 'Ηταν από τη μητέρα του ανιψιός του GINNO ZENEVISSI, δεσπότη των Ιωαννίνων. Το τιμάριο των Παξών στη συνέχεια περιήλθε, μαζί με τη λίμνη της Κορισσίας, στον ανιψιό του Ριχάρδου, Φραγκίσκο Αλταβίλλα και το 1484 στον Φίσκο. Το 1513 ο Φίσκος το πούλησε στον Ιωάννη Αβράμη αντί 3600 δουκάτων, με την υποχρέωση να πληρώνει 100 δουκάτα το χρόνο στον Φραγκίσκο Αλταβίλλα και τους κληρονόμους του. Επειδή n φορολογία του Αβράμη ήταν βαρύτατη, πολλές οικογένειες από τους Παξούς κατέφυγαν στο τουρκικό έδαφος.

Το 1676 ο Γενικός Προνοητής Πριούλης όρισε σε 100 δουκάτα το ετήσιο ποσό που όφειλαν να πληρώνουν οι Παξινοί. Μια άλλη σπουδαία ναυμαχία προ των Παξών ήταν μεταξύ των συμμαχικών στόλων Ισπανών, Ενετών και Πάπα το 1537, υπό την ηγεσία του ναυάρχου της Γένοβας Αντρέα Ντόρια, κατά των Τούρκων. Τα τουρκικά πλοία βυθίστηκαν και η θάλασσα των Παξών γέμισε πτώματα. Ο Μπαρμπαρόσσα θέλησε να εκδικηθεί την καταστροφή που προκάλεσε ο Ντόρια. Μετά από διάφορες ενέργειές του (λεηλασίες και αιχμαλωσίες) στις 25-8-1537 άρχισε την πολιορκία της Κέρκυρας. Επειδή βρέθηκε σε δύσκολη θέση, έλυσε την πολιορκία και αποσύρθηκαν τα στρατεύματά του προκαλώντας τεράστιες καταστροφές και αιχμαλωτίζοντας χιλιάδες. Στις 9-9-1537 ο τουρκικός στόλος εμφανίστηκε στους Παξούς με αρχηγό τον Μπαρμπαρόσσα. Το νησί λεηλατήθηκε από άκρη σε άκρη. Δεν έμεινε λίθος επί λίθου.

Η καταστροφή, όπως αναφέρει και ο Μαρούτα, ήταν πρωτοφανής, ολοκληρώθηκε δε την επόμενη χρονιά, όταν οι Παξοί έγιναν το ορμητήριο του Τοργκούτ. Το νησί ερήμωσε. Τα πάντα πέρασαν από φωτιά και σίδερο. Το 1571 ο τουρκικός στόλος με ναύαρχο το Λουτσαλή Πασά λεηλάτησε εκ νέου το νησί, σφάζοντας και τους υπόλοιπους κατοίκους και ερημώνοντας τα πάντα. 'Οσοι Παξινοί γλίτωσαν κατέφυγαν στα Διαπόντια νησιά, όπου και εγκαταστάθηκαν (Δελτίο Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας αρ. 11, σελ. 85).

Στις 5 Ιουλίου 1759 επισκέφτηκε τους Παξούς με τη συνοδεία του ο Μεγάλος Πρωτοπαπάς της Κέρκυρας Ιωάννης Βούλγαρις, που επιθεώρησε τις εκκλησίες του νησιού. Το 1797 οι Ενετοί παραδίνουν τα Επτάνησα, μετά από 411 χρόνια Ενετοκρατίας, στους Δημοκρατικούς Γάλλους, που έμειναν ως τις 28 Φλεβάρη 1799, όταν οι Ρώσοι κι οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κέρκυρα. Με το σύνταγμα του 1800 τα Επτάνησα ανακηρύχθηκαν σε Δημοκρατία με την επικυριαρχία του Σουλτάνου και την προστασία της Ρωσίας. Γραμματέας του νεοσύστατου κράτους ο Ιωάννης Καποδίστριας. Δυστυχώς η διάρκεια ζωής του ήταν μόλις επτά χρόνια, γιατί στις 8 Ιουλίου 1807, με τη συνθήκη του Τιλσίτ, παραχωρήθηκαν στους Αυτοκρατορικούς Γάλλους του Ναπολέοντα ως το 1814.

Ο ναυτικός αποκλεισμός των 'Αγγλων οδήγησε στην έλλειψη τροφίμων, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να υποφέρουν από την πείνα και να δυσανασχετούν. 'Ετσι όταν πληροφορήθηκαν την κατάληψη της Ζακύνθου, των Κυθήρων, της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης από τους 'Αγγλους, καθώς και την παράδοση της Λευκάδας, που είχε σαν επακόλουθο την βελτίωση της διατροφής των κατοίκων τους, εξεγέρθηκαν κι αυτοί στις 17/29 Μάη του 1810. Οι επαναστάτες από τη Λάκκα, το Λογγό και τη Φουντάνα κατέβηκαν στo Γάη, όπου συνεννοήθηκαν με άλλους ομόφρονες και κατέλαβαν την εξουσία από τους Γάλλους, σηκώνοντας την Αγγλική σημαία. Ο έλεγχος ξέφυγε και φόνοι, λεηλασίες και εμπρησμοί ακολούθησαν σε βάρος των Γαλλόφιλων. Ανάμεσα στα θύματα ο Διοικητής του νησιού Κόντες Δημάκης Μακρής, που τον έκαψαν μέσα στo σπίτι του, ο πρώην Καπετάνιος από τη Λάκκα Λάσκαρις Γραμματικός, που τον δολοφόνησαν, ενώ το δάσκαλο Παχώμιο και τον Κουβαλιά τους κακοποίησαν. Ο υποκινητής της επανάστασης κουρσάρος καπετάν Κεφαλάς ήρθε την επόμενη μέρα και ανέλαβε τη διοίκηση του νησιού.

Επειδή όμως μαθεύτηκε ότι ο Γαλλικός στόλος ερχόταν από την Κέρκυρα για ενίσχυση, ο Κεφαλάς έφυγε παίρνοντας μαζί του όσους από τους στασιαστές μπόρεσε και το μικρό ταμείο. Οι Γάλλοι επεβλήθησαν ξανά και τιμώρησαν αυστηρά τους επαναστάτες. Σε δίκη που έγινε στην Κέρκυρα το 1811, καταδικάστηκαν και ντουφεκίστηκαν 7. Πολλοί φυλακίστηκαν στo φρούριο της Κέρκυρας και δημεύτηκαν οι περιουσίες τους. Στους συγγενείς των νεκρών δόθηκαν αποζημιώσεις. Οι Παξινοί έστειλαν αντιπροσωπεία στην Κέρκυρα και ζήτησαν συγγνώμη & υποταγή στο Μ. Ναπολέοντα.

Το Φλεβάρη του 1814 Αγγλικός στρατός με Διοικητή τον Τσώρτς και ταγματάρχη το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη με 100 άντρες αποβιβάστηκαν στην περιοχή Πλάνοι της Λάκκας και κατέλαβαν χωρίς αντίσταση το Κάστρο του Αη Νικόλα στο Γάη. Το 1817 οι 'Αγγλοι παραχώρησαν σύνταγμα στα Επτάνησα και αποτέλεσαν το Ενωμένο Κράτος των Ιονίων Νησιών κάτω από Αγγλική Προστασία, με πρώτο 'Αγγλο Αρμοστή τον Μαίτλαντ.

Το 1819 κατέφυγαν στo νησί οι κάτοικοι της Πάργας, μετά την παράδοσή της από τους 'Αγγλους στον Αλή Πασά, φέρνοντας μαζί τους πολλά κειμήλια, εικόνες και οστά προγόνων τους. Οι Παξινοί, παρόλο που η Προστασία τους το απαγόρευε αυστηρά, έλαβαν μέρος στην επανάσταση του 1821 και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στον αγώνα. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κατέφυγε στους Παξούς καταδιωκόμενος από τη Στερεά. Εδώ πάντρεψε την αδελφή του, σιόρα Κόρη, με το Μάρκο Βελλιανίτη. Από εδώ πέρασε ο Περραιβός με τη γυναίκα του Διαμάντη και έμειναν για λίγο o Μάρκος Μπότσαρης κι ο Κατσαντώνης. Ο Γεώργιος Λουρόπουλος, μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, παντρεύτηκε την κόρη του Αθανάσιου Βελλιανίτη, 'Αννα. Η αδελφή του Ακριβούλα παντρεύτηκε τον Κόντε Δημάκη Μακρή (που σκοτώθηκε στην επανάσταση του 1810).

Στην κορωνίδα των ηρώων βρίσκεται ο Γεώργιος Ανεμογιάννης, μπουρλοτιέρης και πυρπολητής, που πρόσφερε τη ζωή του στον αγώνα, σε ηλικία 23 χρόνων, στη Ναύπακτο. Συγκεκριμένα την ώρα που προσπαθούσε να πυρπολήσει τουρκικό σκάφος, έγινε αντιληπτός και συνελήφθηκε. Οι τούρκοι τον σούβλισαν και τον κρέμασαν στο κάστρο της Ναυπάκτου. Από τους αφανείς ήρωες του 1821 είναι ο Ιωάννης Ντούμας, ο Γιώργος Λιναράς, ο Γεώργιος Δαλιέτος και ο Κυριάκος Ζέρνος. Το 1858 παραιτήθηκε ο SIR JOHN YOUNG Αρμοστής, γιατί εν αγνοία του διέρρευσε εμπιστευτικό έγγραφο, που περιείχε πρόταση ν' αποσπαστούν η Κέρκυρα και οι Παξοί από τ' άλλα νησιά και να μετατραπούν σε Αγγλική αποικία.

Η φλόγα της 'Ενωσης, που χρόνια σιγόκαιγε, φούντωσε και στους Παξούς, που έγιναν τόπος εξορίας των ριζοσπαστών Βουλευτών της Ιόνιας Βουλής: Ηλία Ζερβού - Ιακωβάτου και Γεράσιμου Λιβαδά. Οι Παξινοί Βουλευτές Ιωάννης Βελλιανίτης και Δημήτριος Μακρής ψήφισαν στην Ιόνιο Βουλή την 'Ενωση, που έγινε στις 21 Μαΐου 1864. Προσφορά σε ζωές έδωσαν οι Παξοί και στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13, καθώς και στη Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή του 1922. Με ανοιχτή αγκαλιά δέχτηκαν όσους η προσφυγιά οδήγησε στη γη τους και τους ενσωμάτωσε στο ντόπιο στοιχείο.

Το 1923 γίνεται Ιταλική απόβαση στnv Κέρκυρα και τους Παξούς για ένα μήνα, σε αντίποινα για τη δολοφονία του Ιταλού στρατηγού Tellini έξω από την Κακαβιά, για την οποία ο Μουσολίνι θεωρούσε υπεύθυνη την Ελλάδα και ζητούσε υπέρογκη αποζημίωση. Αναχώρησαν στις 4-10-23. Ο φόρος αίματος συνεχίζεται το 1940-41, στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, κατά τη Γερμανική κατοχή και κλείνει με τον φοβερό εμφύλιο πόλεμο. Τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής οι Παξινοί έχοντας το λάδι, μπόρεσαν και επέζησαν. Οι περισσότεροι πήγαιναν νύχτα με τα κουπιά στις Ηπειρωτικές ακτές, όπου έκαναν ανταλλαγή του λαδιού με σιτάρι, καλαμπόκι και κριθάρι. Τα ταξίδια αυτά γίνονταν με μεγάλο ρίσκο και με κίνδυνο της ζωής τους και η επιστροφή ολοκλήρωνε την περιπέτεια, όχι βέβαια πάντα χωρίς θύματα.

σκλάβοι

Μια από τις φοβερές μάστιγες που έπληξαν τους Παξούς, ήταν η Πειρατεία. Τα πρώτα στοιχεία αναφέρονται στο 1538-1540, τότε που ο πειρατής Τοργκούτ είχε κάνει ορμητήριο τους Παξούς. Η παράδοση αναφέρει ότι το θησαυρό των Ιπποτών της Μάλτας, 70 χιλιάδες δουκάτα, που κούρσεψε από γαλέρα τους, τον έκρυψε στους Αντιπάξους, όπου παραμένει θαμμένος μέχρι σήμερα. Ο Γάλλος γιατρός, Βοτανολόγος, PIERRE BELON, που ήρθε για έρευνα των φυτών των Παξών το 1546, αναφέρει ότι οι κουρσάροι άρπαξαν τους ναύτες του. Την άνοιξη του 1600, γράφει o Γιάννης Μαβίλης, πειρατές πάτησαν τους Παξούς, άρπαξαν το βιος των νησιωτών, έβαλαν φωτιά και πήραν 3 κοπέλες και καμιά 20αριά παλικάρια.

Ο Γιάννης Δόικας, στον Α τόμο του Αρχείου Παξών, δημοσιεύει συμβολαιογραφική πράξη εξαγοράς του σκλάβου Γιάννη Καλοδίκη, από τα μέρη της Μπαρμπαριάς το 1713 αντί 100 ριαλίων. Επιστολές σκλάβων, που ζητούσαν την εξαγορά τους από τους δικούς τους, υπάρχουν πολλές στο ιστορικό Αρχείο Παξών, καθώς και κατάλογοι σκλάβων. Η ιστορία της Βενέτως, της όμορφης Παξινιάς, που έκλεψε o πειρατής Αλή Πιτσενίνο γύρω στα1650, έγινε θρύλος και παραμύθι στις νεότερες γενιές. Με το θάνατο του πειρατή ανέλαβε αυτή το τσούρμο και ονομάστηκε Αλή Μουσελίμης, αναστατώνοντας τη Μεσόγειο, χωρίς όμως να ενοχλεί τα Ελληνικά καράβια.

Διαταγή του Ενετού ναυάρχου Ιακώβου Κάπελλου το 1671 αναφέρει ότι ο Μουσελίμης δεν είναι άντρας, αλλά γυναίκα και μάλιστα Ρωμιά. Μετά από χρόνια ξανάρθε στους Παξούς, βρήκε τον πατέρα της άρχοντα Αρσένη Γερόλυμο και τον πήρε μαζί της. 'Οταν πέθανε τον έθαψε στην Οφιούσα. Παράδωσε το τσούρμο της στον πειρατή Μπελούλ κι αποτραβήχτηκε στην 'Εφεσσο, όπου έχτισε το μοναστήρι της Αγίας Ευφροσύνης και πέρασε την υπόλοιπη ζωή της. (ΕΦΗΜ. ΠΑΞΟΙ 225-228/1967) Η μεγάλη αφαίμαξη των νησιών από τους πειρατές σε έμψυχο δυναμικό και μάλιστα νεαρής ηλικίας, οδήγησε στην ανάγκη εξαγοράς των σκλάβων. Με διαταγή του Μεγάλου Πρωτοπαπά συγκεντρώvovται ελεημοσύνες των Χριστιανών για τον πιο πάνω σκοπό. Μετά από εισήγηση του αυτοκρατορικού επιτρόπου των Ιονίων, ενδιαφέρθηκε ο Ναπολέων προσωπικά για τους σκλάβους, που βρίσκονταν στην Τυνησία και τ' Αλγέρι και είχαν αρπαχτεί από πειρατές. Διέταξε τους πράκτορές του να ζητήσουν την απελευθέρωσή τους και το πέτυχε.

Το 1813 είναι η τελευταία φορά που συναντάμε σκλάβο Παξινό. Χαρακτηριστικό είναι το δημοτικό τραγούδι που σώζεται στους Παξούς και αναφέρεται στον σκλάβο σύζυγο και πατέρα.

Οι τρεις πηγαίνουν για νερό
κι οι άλλοι δυο για ξύλα,
αυτοί που ήταν στους Παξούς κι ελεύθεροι εζούσαν
και τώρα σκλάβοι γίνηκαν
και σκάφτουν περιβόλια.
Μάννα καράβι έρχεται,
Μην ο πατέρας μέσα
Μακάρε Ζαχαρένια μου ναν ο πατέρας μέσα
και το κορδόνι του λαιμού να είναι χάρισμά σου
κι οι μέρζες οι μεταξωτές να πλέκεις τα μαλλιά σου.
ΕΦΗΜ. ΠΑΞΟΙ Φ.310/15-5-54

ιστορικό αρχείο Παξών

Ιδρύθηκε το 1800 με έδρα την πρωτεύουσα του νησιού. Εδώ φυλάγεται ο ιστορικός πλούτος του νησιού μας, η καταγεγραμμένη πολιτιστική μας κληρονομιά. Πόλος έλξης ερευνητών και ιστορικών, που ανασύρουν συνεχώς νέα στοιχεία και δίνουν στο φως άγνωστες μέχρι τώρα πτυχές της ιστορικής διαδρομής. Ζωντανό κύτταρο πολιτισμού και αστείρευτη πηγή έρευνας. Η Koιvότητα Γαΐου Παξών, με ομόφωνη απόφασή της, παραχωρεί το κτίριο του Γυμνασίου, για τη στέγασή του και τη σωστή λειτουργία του, σύμφωνα με τα νέα δεδομένα, που ισχύουν και στα άλλα Ιστορικά Αρχεία της χώρας. Το Ιστορικό Αρχείο Παξών πέρασε από πολλές ταλαιπωρίες κατά καιρούς, ευτύχησε όμως την τελευταία 30ετία να έχει Διευθυντή το Γιάννη Δόικα, που πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στην έρευνα και δημοσίευσε πλήθος μελετών και ερευνών για το νησί.

μουσείο Παξών

Χωνευτήρι οι Παξοί δημιούργησαν ένα ξέχωρο πολιτισμό, σε σχέση πάντα κι αλληλεξάρτηση με γείτονες κοντινούς και μακρινούς, προβάλλοντας όμως την ειδοποιό τους διαφορά. Τις αποδείξεις αυτές μάζεψαν από τα βάθη των αιώνων ως τα σήμερα και τις συγκέντρωσαν δημιουργώντας το Μουσείο του Πολιτιστικού Συλλόγου Παξών, το Διοικητικό Συμβούλιο και τα μέλη του. Στεγαζόταν ως το 1998 στον Α' όροφο του διατηρητέου κτιρίου του Ενετικού και μετέπειτα Αγγλικού Κυβερνείου, που βρίσκεται στη Βορινή πλευρά του γραφικού λιμανιού του Γάη. Είναι κτίσμα του 18ου αιώνα και το1864 με την 'Ενωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, δόθηκε στην Εθνική τράπεζα, που το πούλησε σε ιδιώτες γύρω στα 1956. Τώρα μεταφέρθηκε στο νεοκλασσικό κτήριο του πρώην Λυκείου Παξών στην άλλη πλευρά του λιμανιού του Γάη, που παραχωρήθηκε ειδικά για αυτό το σκοπό από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Στην αυλή μπορεί να δει κανείς τμήματα παλιών ελαιουργείων, δοχεία μέτρησης λαδιού, πέτρινα αντικείμενα χρήσης κ.ά. Στην πρώτη αίθουσα υπάρχουν απολιθώματα, προϊστορικά εργαλεία, κλασσικοί αμφορείς και σκεύη, όπλα Ενετικά και νεώτερα, νομίσματα διαφόρων εποχών και εργαλεία. Προχωρώντας ο επισκέπτης απολαμβάνει τον τρόπο ζωής, τις ευκολίες κάποιας εποχής, μια πλούσια συλλογή ρούχων και εσωρούχων, το τετρακοσίων χρόνων κρεβάτι με τ' "αναπαυσόλια", καθώς την κούνια του μωρού και διάφορα άλλα γυναικεία αξεσουάρ. Στο βάθος n κουζίνα παρουσιάζει το μεγαλείο των εποχών που πέρασαν με διαφόρων ειδών λαδοφωτιές, πήλινα πιάτα (γαριτσιώτικα), παλάντζες κρεμασμένες από το ταβάνι, οκάδες, λίτρες, χαλκώματα στον τοίχο κλπ. Το Μουσείο ιδρύθηκε το 1996 και σκοπό έχει τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού & δημιουργία ενός κύτταρου για την εξέλιξή της στο μέλλον.

αρχαιολογικά ευρήματα

Πλούσιοι σε αρχαιολογικά ευρήματα οι Παξοί, χωρίς όμως καμία αξιολόγηση από την Αρχαιολογία. Έχουν βρεθεί προϊστορικά εργαλεία, που ανάγονται στην πλειστόκαινο περίοδο. Από τη θάλασσα έχουν ανασυρθεί πλήθος εναλίων (στάμνες, κιούπια, αμφορείς κλπ πύλινα σκεύη) και αρκετά από αυτά έχουν παραδοθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας.

Στην περιοχή Λαγκάδια στα Μαγαζιά έχει εντοπιστεί αρχαίο νεκροταφείο του 400 π.Χ. περίπου. Έχουν βρεθεί τυχαία 3 τάφοι και ο ένας μετά από ανασκαφή της Εφορείας Κλασσικών Αρχαιοτήτων της Κέρκυρας, με χρηματοδότηση του Αργοτικού Συναιτερισμού Παξών και του Πολιτιστικού Συλλόγου το 1996. Τα ευρήματα φυλάγονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας. Από το Μουστοξύδη στα Κερκυραϊκά, αναφέρεται ότι βρέθηκε στους Παξούς επιγραφή σε πορφυρό λίθο χαραγμένη, που έγραφε:

CLXIL
ΦΟΥΛΚΕΝ
NIAΦΑΥC
ΤΑΕΤΩΝ
Χ
ΧΑΙΡΕ

Φουλκενία Φαύστα ετών 20 χαίρε. Το 1823 την κατείχε ο καθηγητής Ι. Ρωμανός στο χωριό 'Αγιοι Θεόδωροι της Λευκίμμης στην Κέρκυρα. 'Αλλοι αρχαίοι τάφοι έχουν βρεθεί στην Καστανίδα, Παληόμυλο, Αλάτι, 'Αγιο Χαράλαμπο και Ανεμογιαννάτικα στους Παξούς και στον 'Αγιο Αιμιλιανό στους Αντιπάξους. Σε υψώματα έχουν βρεθεί θεμέλια μικρών μεγαλιθικών οικοδομημάτων, τα οποία θεωρούνται ότι χρησιμοποιήθηκαν σαν φρυκτωρίες, δηλ. τόπος μετάδοσης μηνυμάτων με φωτιά σε απέναντι περιοχές. Κιονόκρανα και τμήματα κιόνων υπάρχουν στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία, στην Κοινότητα Γαΐου, στην Παναγία και σε άλλα σημεία. Τμήμα αναθηματικής πλάκας βρίσκεται στο Λιμενικό Ταμείο Παξών. Αρκετά νομίσματα έχουν βρεθεί από ιδιώτες, της κλασσικής, βυζαντινής, ενετικής και Αγγλικής περιόδου. Τμήμα αρχαίων τειχών έχει εντοπισθεί στη νησίδα της Παναγίας, στις παρυφές του Γάη και στην Κακή Λαγκάδα.

πληθυσμός

ΕΤΟΣ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΠΗΓΗ

1740 5500 'Εγγραφο Ιστορ. Αρχείου Παξών (Ι. ΔΟΪΚΑΣ)
1741 6000 «
1766 2307 «
1781 7829 Κερκ. Φάκελλος 461, Εν. Διοίκησης (Ι. ΔΟΪΚΑΣ)
1800 7000 'Εγγραφο Ιστορ. Αρχείου Παξών (Δ. ΖΕΡΜΠΑΣ)
1808 4700 «
1809 3905 'Εγγραφο Ιστ. Αρχείου Παξών απογραφή Γάλλων (Ι. ΔΟΪΚΑΣ)
1820 3970 Ι. ΔΟΪΚΑΣ
1845 5017 Καζέττα Ν.59/1846
1857 4753 Καζέττα Ν.292/1857
1870 3582 Φ.Ε.Κ. 22/1871
1879 5002 Φ.Ε.Κ. 50/1879
1885 4592 Λ. ΣΑΛΒΑΤΩΡ
1896 3814 Φ.Ε.Κ. 59/1897
1907 4120 (Δημότες 4784) Φ.Ε.Κ. 167/1908
1920 3282 Επίσημη απογραφή
1928 3037 «
1940 3203 «
1951 3318 «
1961 2678 «
1971 2253 «
1981 2370 «
1991 2236 «

Ο πληθυσμός των Παξών σύμφωνα με τα απογραφικά στοιχεία που παραθέτουμε, ακολουθεί φθίνουσα πορεία την τελευταία εκατονταετία, όπως άλλωστε ο πληθυσμός όλων των Επτανήσων και γενικά της Ελληνικής υπαίθρου. Γεγονός είναι ότι τις τελευταίες δεκαετίες, λαμβανομένης υπόψη της υπογεννητικότητας στην Ελλάδα, ο πληθυσμός των Παξών παραμένει περίπου στα ίδια επίπεδα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός της τουριστικής ανάπτυξης, που πρόσφερε οικονομική άνοδο και οι περισσότεροί νέοι παραμένουν στον τόπο τους.

παιδεία

Καθοριστικό ρόλο σε κάθε κοινωνία παίζει η μόρφωση και το πνευματικό επίπεδο των πολιτών της. 'Ετσι και στους Παξούς η Παιδεία ήταν αυτή που προσδιόρισε την πολιτιστική της ανάπτυξη. Επί Ενετών την είχαν αναλάβει οι ιερείς. Την εποχή των Γάλλων και συγκεκριμένα το 1809, με εντολή των κατακτητών, τα έσοδα της Υπαπαντής διατέθηκαν για τη λειτουργία σχολείου Γαλλικής και Ιταλικής γλώσσας. Το 1811 λειτούργησε Ελληνικό σχολείο με δάσκαλο το Ζακυνθινό Πετρόπουλο.

Το 1818 σαν Δημόσιος εκπαιδευτικός αναφέρεται ο Νικόλαος Νομικός. Την ίδια χρονιά ο οργανισμός σχολείων προέβλεπε εκπαιδευτικό της Ελληνικής Φιλολογικής Γλώσσας, θέση που κατείχε ο Χριστόδουλος Λεοντίτβης, καθώς και δάσκαλο της Λατινικής και Ιταλικής γλώσσας και έναν για τα πρώτα στοιχεία των Μαθηματικών. Οι δύο τελευταίες θέσεις ήταν κενές.

Το 1820 ψηφίστηκε προσωρινός κανονισμός των Δημοτικών Σχολείων των Παξών. Το 1821 ιδρύεται Δημοτικό σχολείο 4 τάξεων με δάσκαλο τον Ιερεμία, ιερέα Κερκυραίο. Επί Αρμοστείας Γκίλφορδ λειτουργούν αλληλοδιδακτικά και προκαταρκτικά σχολεία. Το 1830 ιδρύεται και λειτουργεί ως το 1864 το Λύκειο Παξών.

Το 1884-85 λειτουργούν 7 Δημοτικά και 1 Ελληνικό με 8 δασκάλους και 3 καθηγητές αντίστοιχα. Οι μαθητές είναι 264 στα πρώτα και 32 στο δεύτερο.

Το 1905 λειτουργούν 7 νέα σχολικά κτίρια (5 αρένων και 2 παρθεναγωγεία) με χρήματα από το κληροδότημα Συγγρού. Φοιτούν 300 μαθητές και 200 μαθήτριες. Το 1929 το τριτάξιο Ελληνικό σχολείο μετατρέπεται σε ημιγυμνάσιο και το 1937 σε Αστικό. Το 1949 ιδρύεται το Γυμνασιακό παράρτημα τριών τάξεων και το 1963 ανεξάρτητο Γυμνάσιο πρώτης βαθμίδας. Συγχρόνως λειτουργούν 7 Δημοτικά σχολεία με 9 εκπαιδευτικούς. Το 1983 αρχίζει να λειτουργεί Λύκειο στους Παξούς. Ακολουθεί η συγχώνευση των Δημοτικών σχολείων σε δύο, το ένα στον Προφήτη Ηλία και ένα στα Μαστοράτικα. Δημιουργήθηκαν επίσης και λειτουργούν δυο νηπιαγωγεία. Το 1998 εγκαινιάζεται νέο σχολικό συγκρότημα Γυμνασίου - Λυκείου στα Μπογδανάτικα.

ιατρική - κοινωνική πρόνοια

Πέρα από την πρακτική ιατρική, που ήταν διαδεδομένη στα Επτάνησα και στην υπόλοιπη Ελλάδα, από νωρίς ασκήθηκε η επιστημονική ιατρική. Η Ενετοκρατία ήταν μια γέφυρα, που ώθησε πολλούς να οδηγηθούν στα πανεπιστήμιά της και να σπουδάσουν εκτός των άλλων επιστημών την Ιατρική. Ο Ιωάννης Θωμά Βελλιανίτης (1750-1818) και ο Ι. Ανεμογιάννης είναι από τους πρώτους που αναφέρονται ότι άσκησαν ιατρική στους Παξούς.

Το 1794 ήρθε από τα Κύθηρα στους Παξούς ο γιατρός Μάρκος Παουλίνης. Υπηρέτησε στο νησί 40 χρόνια, μέχρι δηλαδή το θάνατό του. Ανεκτίμητες οι υπηρεσίες του, που τις πρόσφερε νύχτα και μέρα, ιδιαίτερα όταν το 1807-1808 ενέσκηψε η νόσος της ευλογιάς και έπρεπε να πείσει όσους δίσταζαν, να εμβολιαστούν οι ίδιοι και τα παιδιά τους. Το 1820 ανακοινώνεται η ίδρυση νοσοκομείου χριστιανικού ελέους προς όφελος των απόρων ασθενών. Επί προστασίας διορίζεται γιατρός των φτωχών και στις εκκλησίες βγαίνει δίσκος γι' αυτούς. 'Οσοι έρχονται από ύποπτα λιμάνια, λόγω της διαδεδομένης τότε πανώλης, μένουν στην καραντίνα για 40 μέρες.

Στον κατάλογο των γιατρών και φαρμακοποιών των Παξών στις 10 Απρίλη 1845 αναφέρονται, γιατροί: Αιμίλιος Γκαβιόλης και Ιωάννης Σοκόλης, χειρούργος: Αναστάσιος Μητσιάλης, φλεβοτόμοι: Χρήστος Βλαχόπουλος, Ιωάννης Φαναριώτης, Αναστάσιος Αρβανιτάκης και Σπυρίδων Μάστορας, φαρμακοποιοί: Χρήστος Κάγκας, Ιωάννης Γρίβας και Αθανάσιος Μητσιάλης, νοσοκόμοι: Κατερίνα Βέντοβα και Χαράλαμπος Μπογδάνος. Το 1836 αναφέρεται ότι στο Γάιο στο λιμάνι, υπάρχει ένα μικρό νοσοκομείο για τη φρουρά, που αποτελείται από ένα θάλαμο ικανό να νοσηλεύσει 6 ασθενείς (Ι. Λασκαράτος). Τη δεκαετία 1837-1846 έγιναν 402 εισαγωγές και από αυτούς πέθαναν 10. Την ίδια περίοδο λειτουργεί το ίδρυμα Φαναριώτη, κληροδότημα που οι τόκοι του παρέχονται στους φτωχούς & ηλικιωμένους ασθενείς που είναι ανίκανοι για εργασία.

'Αλλοι γιατροί νεώτεροι είναι: Αναστάσιος Μητσιάλης (Ντάτσουλος) 1854-1926, που ήταν ιατροφιλόσοφος και μεταφραστής του έργου του Λ. Σαλβατώρ "Παξός και Αντίπαξος" και του Μαρτέλλι "Γεωφυσική μελέτη των Παξών", Ιωάννης Μουρίκης (1874-1942), Στέφανος Γραμματικός (1837-1894), Σπυρίδων Αργυρός (1832-1888), Φώτιος Αργυρός (1868-1936), Μάσιγγα Μητσιάλη (1895-1981) και Παναγιώτης Αργυρός(1914-1992).

Οι γιατροί πληρώνονταν με το σύστημα της "Κοντότας" (αμοιβή σε λάδι, που κατέβαλαν οι άνθρωποι ετήσια, για να έχουν οικογενειακά ιατρική περίθαλψη). Η καντότα διατηρήθηκε στους Παξούς μέχρι το 1965 περίπου. Σήμερα υπάρχει κέντρο υγείας στα Μπογδανάτικα, όπου υπηρετούν ένας παθολόγος, ένας αγροτικός, μια μαία, μια νοσοκόμα, βοηθός μικροβιολόγου και βοηθός ακτινολόγου. Λειτουργεί επίσης στο Γάη φαρμακείο και οδοντιατρείο.