γλώσσα

Η Ελληνική γλώσσα στους Παξούς απόχτησε τη δική της προσωπικότητα κι η γραμματική τους δικούς της κανόνες. Το λεξιλόγιο, πλουσιότατο, είναι εμπλουτισμένο από Ομηρικές, Φοινικικές, Αρχαιοελληνικές, Βυζαντινές, Βενετσιάνικες (οι πιο πολλές), Γαλλικές και Αγγλικές λέξεις, άλλες στην αρχική τους μορφή κι άλλες παραφθαρμένες και εξελληνισμένες.

Σε ερωτηματικά μας βάζει η ανακάλυψη κάποιων Παξινών λέξεων στο λεξιλόγιο κάποιων μακριών και νεκρών γλωσσών. Παράδειγμα η λέξη κουσουρί, που σημαίνει καλάθι, με τις αντίστοιχες κουσουρού στα Κέτσουα και κάσερ στα Σουμεριανά, που έχουν την ίδια ακριβώς έννοια.

Το "Βεντάριο Παξινών Λέξεων" περιλαμβάνει μια αρκετά μεγάλη καταγραφή των ντόπιων λέξεων, καθώς και στοιχεία της ιδιωματικής γραμματικής. Χαρακτηριστικό είναι το άκουσμα της ομιλίας, που ναι μεν είναι τραγουδιστό, διαφέρει όμως από αυτό της Κέρκυρας στο ότι ενώ στους Παξούς επιμηκύνεται τραγουδιστά το τέλος της λέξης, στnv Κέρκυρα η μέση της.

παροιμίες

Σύντομες φράσεις, συνήθως με στίχο, για να είναι ευκολοθύμητες, που δηλώνουν συμβουλή με αλληγορική ή μεταφορική σημασία, βασισμένες στις παρατηρήσεις του λαού. Μερικές απ' αυτές είναι:

  • Αβρακος βρακί δεν είχε, τό’βαλε και χέστηκε.
  • Βαθιά βροντή, κοντή βροχή.
  • Γλυκός ο ύπνος την αυγή, ζόρκος ο κώλος τη Λαμπρή.
  • Δεν ήθελα τα νιάτα του για τα γεράματά μου.
  • Εσύ καντήλι φου κι εγώ καντήλι κάκου.
  • Ζηε να σε βαριόμου, πέθανε νασε λυπιόμου.
  • 'Η καπέλο ή νούτε.
  • Θυμήσου τα δικά σου και σχώρα τα παιδιά σου
  • 'Ισα βάρκα ίσα νερά.
  • Κατά την τρύπα ο χορός.
  • Λούζε με ξελούζε με, ξέρω ποιος με γέννησε.
  • Μαζώνει τερμόνους.
  • Να χλίβεται η μαξιλαριά, να κλαίει το σεντόνι.
  • Ξιέται με τσ' αγκώνηδες.
  • 'Ολοι οι μπουμπούλοι δεν κάνουνε μέλι.
  • Πουλεί φελλό.
  • Ράτσα 'πό καναβάτσα.
  • Σκόρδο στο γουδί, νερό στο κολοκύθι.
  • Την έφερε μπόβολο.
  • Υπομονί και φόρτσα γινάτι.
  • Φάε στόμα μου σκατά.
  • Χούφτα μπρος και χούφτα πίσω.
  • Ψάχνει ψύλλους στ’άχυρα.
  • Ως με τιμάει η φορεσία, δε με στιμάρει ο κόσμος.

όρκοι

Επίκληση σε κάτι ιερό για να γίνουν πιστευτοί. Μερικοί είναι:

  • Μα τη σημερνή.
  • Να με νεκροφιλήσει η μάννα μου.
  • Μα τα κόκαλα πούχω στη γης.
  • Μα τ' άγια που ασκώνει ο παπάς.
  • Ναι μα το ναις.
  • Μα τ' άγιο κορμί.
  • Στη θάλασσα που σκίζω.
  • Να φάω τα κόκαλά μου.

κατάρες

Ενδεικτικά αναφέρονται:

  • Α που να τονε πιάκει η ανάγκη μου.
  • Ερμιά κι ακλέρεια.
  • 'Eτσι και οι ρέστοι.
  • Κακή λαμπριά να ντώρθει.
  • Κακός πνιμός.
  • Κι από κακού σο θέλει και από κακή μεριά σε μελετάει.
  • Μαύρα αυγά, μαύρη Λαμπριά.
  • Μη σώσει και μη συφτάκει
  • Να τονε κάψει η στια.
  • Ρουμπαραμούμ (στάχτη και μπαρούτι)

ευχές

Ενδεικτικά αναφέρονται:

  • Αλαγραμέντε=καλή ανάρρωση.
  • Θαράπιο και σολέβο νάχει=νάχει θεραπεία και ανακούφιση.
  • Καλά σκαρίκια=καλές ειδήσεις.
  • Και σα=μακάρι.
  • Και τσ' αποδέλπωσε=και στους υπόλοιπους.
  • Καλή άφεση.
  • Καλή πόρεψη.
  • Καλή τζορνάδα=καλό μεροκάματο.
  • Με γιους.
  • Να ζήσεις να γοδέρεις=να ζήσεις να απολαύσεις.

χαιρετισμοί

Ενδεικτικά αναφέρονται:

  • Καλή μέρα αφέντη.
  • Καλησπέρα τση αφεντιάς σου.
  • Καλώς εκόπιασες, σαν τον καλό το χρόνο.
  • Καλό ξημέρωμα.
  • Καλή σόρτε=καλή τύχη.

επιφωνηματικές εκφράσεις

Ενδεικτικά αναφέρονται:

  • Αγια Αγάθη βόηθα. ('Οταν αστράφτει)
  • Ο Χριστός=για όνομα Θεού
  • Παναγία πρόκαμε.

ονόματα (ενδεικτικά)


ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ


ΑΝΔΡΙΚΑ


ΩΣ ΤΟ 1900
ΜΕΤΑ ΤΟ 1900
ΩΣ ΤΟ 1900
ΜΕΤΑ ΤΟ 1900
Αντζουλέτα
Αρετούσα
Ασημίνα
Αυγερινή
Αβελίνα
Αλπανή
Ανδρομάχη
Βεργκίνια
Βερίγγω
Βιένω
Γενοβέφα
Δεσποπούλα
Διαλεχτή
Ζαχαρένια
Ιουστίνα
Κατοτερούτζα
Κονδύλω
Λενέτα
Μάντω
Μαρέτα
Μιλιέτα
Ντζουγάνα
Ολβία
Πιτίλια
Ριγήνα
Ροζίνα
Σλέφη
Σούσανη
Σύρμω
Φανώ
Φένια
Φορτουνάτα
Φύλω
Χρονιά 		Αγαλούλα
Αγγελόρμα
Αλκμήνη
Αλπανή
Ανθούλα
Ασπασία
Bαλεντίνη
Βέργω
Γιέγια
Γκίνα
Γκιοβίνα
Διαμάντω
Διόνω
Ελλάς
Ερρικέτη
'Ηβη
Ηρώ
Θέκλη
Θηρεσία
Θελξιόπη
Κλημεντίνη
Κονδυλένια
Λάιδε
Λυδία
Μανολάδα
Νιόβη
Νίτοκρη
Ξανθίππη
Ποθητή
Τερεζίνα
Τζουλιέτα
Φερενίκη
Φιλομήλα
Ωραιοζήλη 		Αλιβίζης
Αλφρέντος
Βίτζος
Βούλγαρης
Γενναίος
Γερόλυμος
Δαμασκής
Δημάκης
Δούλος
Ζήσιμος
Θεοφίλης
Κάρλος
Κέκος
Λάσκαρις
Ληβιέρης
Μάστρακας
Μεναρδής
Μικελής
Μπατίστας
Μπένος
Ντζάνης
Πανταζής
Παντόλφος
Παουλής
Παντολέων
Πιέρος
Πολυμέρης
Σίμος
Σάββας
Φράγκος Φραντζέσκος Φωκίων 		'Αλκης
Αρμάνδος
Ανδριανός
Αλκιβιάδης
Αιμιλιανός
Βησσαρίων
Βικέντιος
Δυσήλιος
Επαμεινώνδας
Ιάκωβος
Ιάσων
Ιωσήφ
Ηρακλής
Θεόφραστος
Κλήμης
Λάζαρος
Λουκάς
Λουκιανός
Μάνθος
Μηδιανός
Μιλτιάδης
Ξενοφών
Οδυσσέας
'Οθωνας
Πελοπίδας
Ρήγας
Σωφρόνης
Τηλέμαχος
Τζώρτζης
Φίλιππος
Χαρίλαος
Χρύσανθος
Χαρίτος
Χριστόφορος

παρώνυμα (παρατσούκλια)

Τα παρώνυμα εφευρέθηκαν κατ' ανάγκη, για να αναγνωρίζονται ευκολότερα τα διάφορα πρόσωπα, λόγω της μεγάλης συνωνυμίας, που ανέκαθεν υπήρχε στο νησί. Η καθιέρωσή τους έγινε απαραίτητη για τον πιο πάνω λόγο, η εξήγησή τους τους όμως πηγάζει από το επάγγελμα, από κάποιο ιδιαίτερα χαρακτηριστικό, από παραφθορά του ονόματος, από κάποια λέξη που συνηθίζει να επαναλαμβάνει, από το όνομα της μάνας κ.λ.π.

Ενδεικτικά αναφέρονται:

Αγρίμης
Ανάστος
Βέλας
Βουρλής
Βεντουρής
Γκανιός
Γερμπόγιας
Γκιαβαρής
Γιανάβρης
Γκιαούρης
Δαΐρης
Δεμπότος
'Ερωτας
Καναλέτας
Κάτσιω 		Καρεκλάς
Κολοκάς
Κεραμιδάς
Κολομπρής
Κουκουμάς
Κουλούλος
Κουρούπης
Κουτούπης
Κρος
Λιακαντής
Λάγιος
Λέτος
Λιλάς
Μπίρμπας
Μπουκαλέτος 		Μπουλδέονας
Μανιής
Μπουρλάκος
Μαγγιόρος
Ντούγλης
Μπρινιός
Ντελτσιμής
Ξάης
Ράπατας
Ρεμούρος
Ρομπόλας
Περκάτσης
Πιτσιρής
Ποτεμίχος
Σαγδέρος
 Σγαρίλιος
Σέτες
Σκλαβούνος
Τζηληχάριτζης
Τσιλίντρος
Τσίνης
Τσουβάλης
Φάνταινα
Φαρμάκης
Φάκος
Χασάνης
Χατζής
Χλιους
Χουρδής

τοπωνύμια

Ενδεικτικά αναφέρονται:

Αζόερος
Αχάι
Βίγλα
Βόντζα
Γερομόναχος
Γόβρενα		 Δημονέ
Δησεμένου
Κιούρκες
Κουκούερας
Κούτσι
Λαγκάδια		 Λιβάδι
Μαλέθωνας
Μπουσάνα
Νεραντού
Ξανάφαμα
'Οστριες
 Πατώκι
Πλακωτή
Πλάνοι
Ρόγγια
Σαρακήνικο
Φάντου
Χαΐνη